Διαζύγιο Και Παιδί: Πώς Και Πότε Πρέπει Να Χωρίζει Ένα Ζευγάρι;

Ο χωρισμός ενός ζευγαριού με ή χωρίς παιδιά σήμερα είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο. Η απελευθέρωση από το στίγμα του άγαμου ή διαζευγμένου γονιού όπως και η κοινωνική στήριξη των μονογονεϊκών οικογενειών από την πολιτεία έχουν προσφέρει μια διέξοδο σε γονείς – αλλά και παιδιά – από σχέσεις δυσλειτουργικές ή και κακοποιητικές ακόμα. Πάνω απ’ όλα, οι νέες κοινωνικές νόρμες προσφέρουν την ελπίδα για επούλωση και ενδυνάμωση και την ευκαιρία σύναψης νέων, ικανοποιητικότερων σχέσεων.

Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub θα εξετάσουμε το θέμα διαζύγιο και παιδί, εστιάζοντας όχι τόσο στη συζυγική σχέση όσο στην εμπειρία του παιδιού και του εφήβου. Θα το προσεγγίσουμε μέσα από την οπτική της αλλαγής και της ανάπτυξης σε επίπεδο τόσο ατομικό – για το παιδί – όσο και ομαδικό.

Σε καμία περίπτωση το κείμενό μας δεν υποκαθιστά νομική ενημέρωση και συμβουλή, η οποία καλό είναι να ζητείται από τους αντίστοιχους ειδικούς.

Δείτε:

• Ποιος πρέπει (συνιστάται) να φεύγει από το σπίτι
• Πότε πρέπει (συνιστάται) να χωρίζει ένα ζευγάρι
• Πώς να μιλήσετε στο παιδί για το διαζύγιο
• Πώς επηρεάζονται τα παιδιά χωρισμένων γονιών
• Τις επιπτώσεις του διαζυγίου στο παιδί ανά ηλικία
• Τις επιπτώσεις του διαζυγίου στον έφηβο
• Υπάρχουν συμβουλευτικά βιβλία σχετικά με το θέμα “Διαζύγιο Και Παιδί”;

Ποιος Φεύγει Από Το Σπίτι Στο Διαζύγιο Όταν Υπάρχουν Παιδιά;

Η σταθερότητα αυτών των συνθηκών και η ασφάλεια αυτών των σχέσεων είναι σημαντικές πηγές ανακούφισης, ηρεμίας και χαράς, οι οποίες και θα βοηθήσουν στη διαχείρηση των προκλήσεων του διαζυγίου από το παιδί. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη συνθήκη, η ύπαρξη θετικών και υποστηρικτικών σχέσεων στη ζωή του ανθρώπου ενισχύει την ψυχική του ανθεκτικότητα.

Πέραν των βιοποριστικών λοιπόν κριτηρίων και των επακόλουθων νομικών ρυθμίσεων που συνεπάγονται όσον αφορά το ποιος γονιός είναι αυτός που θα μείνει με το παιδί στο σπίτι της οικογένειας και ποιος θα αποχωρήσει, εξίσου καθοριστικά για την ομαλή μετάβαση του παιδιού στη νέα καθημερινότητα είναι και τα παρακάτω κριτήρια:

• Ποιος από τους δύο γονείς μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα την πικρία του απέναντι στο / στη σύζυγό του;
• Ποιος από τους δύο γονείς είναι επιδεξιότερος στη διαχείριση συγκρούσεων;
• Ποιος από τους δύο γονείς είναι σε θέση να διατηρήσει ομαλές και εποικοδομητικές κοινωνικές επαφές με τους εξ αγχιστείας συγγενείς του και μετά τη λήξη αυτής της σχέσης τους;
• Ποιος από τους δύο γονείς αντλεί περισσότερη ευχαρίστηση από τα γονεϊκά του καθήκοντα;

Είναι καλό να έχουμε υπόψη ότι το κάθε μέλος μιας ομάδας, μιας οικογένειας εν προκειμένω, μοιράζεται τις δυνάμεις και τις δεξιότητές του με τα υπόλοιπα μέλη, τροφοδοτώντας και ενισχύοντας τις αντίστοιχες δικές τους μέσα από τη σχέση τους. Το παιδί λοιπόν αφενός δίνει δύναμη με την αγάπη και την αφοσίωσή του στους γονείς του, ώστε να αντεπεξέλθουν στην πρόκληση του διαζυγίου, αλλά αντλεί και από τις δυνάμεις τους, ώστε να κάνει το ίδιο και εκείνο. 

Είναι επομένως ιδιαίτερα ευεργετικό αν ο γονιός που θα παραμείνει στο σπίτι και με τον οποίο θα περνά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το παιδί είναι και εκείνος που:

• δυναμώνει περισσότερο από τη γονεϊκή σχέση ή / και
• διαθέτει σε μεγαλύτερο βαθμό τις κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες από τις οποίες θα αντλήσει το παιδί δύναμη.

Διαζύγιο Και Παιδί Σε Περιπτώσεις Ενδοοικογενειακής Βίας

Η γονεϊκή σχέση είναι μια ισόβια σχέση, και ως εκ τούτου η απομάκρυνση (καλό είναι να) αποτελεί προσωρινή συνθήκη με απώτερο σκοπό την εξυγείανση και όχι την οριστική ρήξη της.

Πότε Πρέπει Να Χωρίζει Ένα Ζευγάρι Που Έχει Παιδιά;

Άρα πότε πρέπει να χωρίζει ένα ζευγάρι που έχει παιδιά;

Μετά το διαζύγιο, λοιπόν, αφενός ο γονεϊκός ρόλος παραμένει, αφετέρου τα μέλη της οικογένειας επίσης συνεχίζουν να αποτελούν μια ομάδα – μεγάλο μέρος των σχέσεων που έχει χτίσει η (ευρύτερη) οικογένεια μεταξύ των μελών της τυπικά, αλλά και ακόμα μεγαλύτερο μέρος άτυπα, δεν αλλάζουν. Επίσης το διαζύγιο δεν επιφέρει αλλαγές σε οικογενειακές αξίες και ιδανικά: οι άνθρωποι που τα έχουν μοιραστεί δεν τα αποκηρύσσουν με τη λήξη του έγγαμου βίου τους.

Αυτό που αλλάζει το διαζύγιο σε μια οικογένεια λοιπόν επί της ουσίας είναι οι κανόνες που διέπουν τη σχέση του ζευγαριού· και ως εκ τούτου, ένα ζευγάρι είναι ωφέλιμο να χωρίζει, όταν έχουν αποφασίσει πως επιθυμούν να αντικαταστήσουν τους ισχύοντες κανόνες της σχέσης τους με άλλους, οι οποίοι έρχονται σε αντίθεση με τους προηγούμενους και συνεπώς δεν είναι βιώσιμοι εντός γάμου.

Από πού όμως εκπορεύονται αυτοί οι κανόνες; 

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι κρίσιμη, ώστε να αντιληφθούμε πότε έχει νόημα να παραμένουμε σύντροφοι και πότε είναι ωφελιμότερο να αλλάξει η μεταξύ μας σχέση. Οι κανόνες αυτοί λοιπόν είναι απόρροια των ιδιαίτερων, προσωπικών μας αναγκών. 

Στην ερώτηση λοιπόν “πότε πρέπει να χωρίζει ένα ζευγάρι που έχει παιδιά;” η απάντηση είναι μοναδική για τον καθένα.

Εδώ αξίζει να διευκρινίσουμε ότι είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι ως ανθρώπινο είδος να συνάπτουμε σχέσεις, να αγωνιζόμαστε για τη διατήρησή τους, να αποζητούμε μεταξύ άλλων αγάπη, αλλά και να δίνουμε αγάπη – ναι, το να προσφέρουμε αγάπη είναι εξίσου ζωτική ανάγκη όσο και το να τη λαμβάνουμε. Συνεπώς η ικανοποίηση των προσωπικών μας αναγκών είναι ταυτόχρονα αυτοφροντίδα, αλλά και φροντίδα των γύρω μας – και όχι μια εγωκεντρική αφοσίωση σε κάτι που ωφελεί μόνο εμάς και κανέναν άλλο.

Και κάπως έτσι, κάποια ζευγάρια που συνυπάρχουν σε ένα ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον από το οποίο λαμβάνουν και στο οποίο προσφέρουν αγάπη φαίνονται ανθεκτικότερα στις αναπόφευκτες δυσκολίες και τα προβλήματα που δημιουργούνται στη συμβίωσή τους. Αυτό ισχύει ακόμα και όταν η σχέση τους δείχνει να περνά κρίση – αντλούν από άλλες πηγές το αναγκαίο ψυχολογικό κεφάλαιο που τους επιτρέπει να επιλύουν τα προβλήματα και να επανορθώνουν τα πλήγματα ανάμεσά τους.

Τι γίνεται όμως, όταν αυτό το ψυχολογικό κεφάλαιο δεν επαρκεί;

Τι γίνεται, όταν νιώθουμε ότι δε λαμβάνουμε την αγάπη που χρειαζόμαστε;

Τι γίνεται, όταν δεν μπορούμε να αγαπήσουμε τον / τη σύντροφό μας όπως θέλουμε να τον / την αγαπάμε; 

Τότε οι ανικανοποίητες ανάγκες μας «πιέζουν» για αλλαγή των κανόνων της σχέσης – και αυτό συμβαίνει, ώστε να διευρυνθούν οι επιλογές μας, ο νοούμενος «έξω κόσμος», στον οποίο θα αναζητήσουμε νέους τρόπους για την ικανοποίησή τους.

“Θέλω Να Χωρίσω Αλλά Έχω Παιδιά”

Είναι γεγονός πως το ψυχολογικό κεφάλαιο αυξάνεται ραγδαία με τον ερχομό ενός παιδιού στην οικογένεια: η αγάπη, η χαρά, η στοργή ρέουν άφθονες στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις της οικογένειας. Η εμπειρία μιας τέτοιας αλλαγής στη ζωή μας μένει ανεξίτηλη στη μνήμη μας ως μια «υπερδύναμη» που δε θα μας εγκαταλείψει ποτέ – ούτε και όταν οι ζωτικές μας ανάγκες παραμελούνται. 

Μάλιστα κάποιοι γονείς συνειδητά επιλέγουν τη χρόνια παραμέληση των δικών τους αναγκών, θεωρώντας πως αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος να θέσουν ως προτεραιότητα στη ζωή τους τα παιδιά τους – θεωρούν πως οι ανάγκες τους βρίσκονται σε ανταγωνισμό με αυτές των συντρόφων και των παιδιών τους, των άλλων ανθρώπων γενικότερα, κάτι το οποίο εάν ίσχυε, δε θα είχαμε επιβιώσει ως είδος.

Σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε ούτε επιστημονικά ούτε ηθικά αυτή τη «γονεϊκή υπερδύναμη». Είναι όμως σημαντικό να επισημάνουμε ότι εκ φύσεως προικιζόμαστε με δυνάμεις, επειδή θα τις χρειαστούμε. 

Η ανατροφή ενός παιδιού απαιτεί σε υπομονή, σθένος, ευελιξία, σταθερότητα, υπευθυνότητα, σοφία και φυσική αντοχή όλο το ψυχολογικό κεφάλαιο το οποίο προσφέρει σε αγάπη και ευτυχία. Είναι λοιπόν μάλλον κακή «επένδυση» το να αντλούμε το ψυχολογικό κεφάλαιο που μας προσφέρουν τα παιδιά μας για την κάλυψη των απωλειών που βιώνουμε σε άλλες σχέσεις στη ζωή μας – με πρώτους (αλλά όχι μόνους) ζημιωθέντες τα ίδια. 

Σχετικά με αυτό που βιώνει ο γονιός ως απώλεια σε μια σχέση και για την οποία αναπόφευκτα πενθεί αξίζει να αναφέρουμε πως στην ουσία πενθεί για την αγάπη που δε νιώθει πλέον και για τη ματαίωση των ονείρων και των προσδοκιών του. Αυτό είναι κάτι που δε μεταβιβάζεται στα παιδιά σε περίπτωση διαζυγίου.

Σε ένα διαζύγιο τα παιδιά, σε αντίθεση με τους γονείς τους, δεν καλούνται να διαχειριστούν μια απώλεια, αλλά μια αλλαγή. Δε χάνουν αγάπη, δε χάνουν φροντίδα, δε χάνουν προστασία, συνεχίζουν να τα απολαμβάνουν και από τους δύο γονείς τους με τους ίδιους τρόπους, αλλά υπό πρακτικά διαφορετικές συνθήκες.

Η επίμονη λοιπόν παραμονή σε μια δυσλειτουργική σχέση δεν ωφελεί κανέναν. Είναι επιζήμιο και για τους γονείς αλλά και για τα παιδιά.

Θέλουμε να χωρίσουμε αλλά έχουμε παιδιά;

Ας σκεφτούμε ξανά το δικό μας ψυχολογικό κεφάλαιο και τις επιπτώσεις της παραμονής σε αυτή τη δυσλειτουργική σχέση.  Μια σχέση στην οποία τα παιδιά επιβαρύνονται με τις συναισθηματικές απώλειες των γονιών, καλύπτοντας κενά που δεν τους αναλογούν, με το σκεπτικό να μη βιώσουν απώλειες που εν τέλει δεν είναι δικές τους.

Χωρισμός Και Παιδιά: Πώς Να Μιλήσω Στο Παιδί Μου Για Το Διαζύγιο

Λιγότερη σημασία σε αυτήν την περίπτωση έχει η λεκτική διατύπωση καθαυτή, από ό,τι ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται το μήνυμα στην πράξη. Η εστίαση στις παρακάτω παραμέτρους όταν συνδυάζονται χωρισμός και παιδιά είναι χρήσιμη:

• Η έγκαιρη εξοικείωση του παιδιού με την έννοια του διαζυγίου πριν από την εμπειρία του – μιλήστε στο παιδί σας για αυτή τη μορφή οικογένειας, της οικογένειας στην οποία η μαμά και ο μπαμπάς ζουν σε διαφορετικά σπίτια, ώστε να την αναγνωρίζει ως αποδεκτή, λειτουργική και ασφαλή.
  
• Η διατήρηση της μέγιστης δυνατής σταθερότητας στην καθημερινότητα του παιδιού – είναι κρίσιμη η σημασία του να μείνει για το παιδί ίδιο ό,τι δεν είναι απολύτως αναγκαίο να αλλάξει, τόσο σε επίπεδο φυσικών συνθηκών όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς.
  
• Η διάκριση της εμπειρίας των γονιών από αυτήν του παιδιού – όπως αναφέραμε, οι γονείς πενθούν για κάτι που δεν αφορά το παιδί, επομένως είναι απαραίτητο εκείνο να γνωρίζει ότι παραμένει ασφαλές από τις απώλειες που αναπόφευκτα παρατηρεί ότι βιώνουν εκείνοι.
  
• Κατ’ επέκταση η ειλικρίνεια στην πράξη – είναι σημαντικό μάθημα ψυχικής ανθεκτικότητας για το παιδί να δει τους γονείς του να υπερβαίνουν δυσκολίες, να τους ακούσει να αυτοπαρακινούνται, να αυτοπαρηγορούνται, να ελπίζουν και να μην παραιτούνται, όπως και να συμφωνούν παρά τις διαφωνίες τους και να ενώνουν δυνάμεις για κάτι σημαντικότερο από αυτές: την αμείωτη αγάπη τους για το ίδιο.
  

• Η επιβράβευση – όπου είναι αναπόφευκτη η ανάγκη δημιουργίας νέων συνηθειών για το παιδί, ειδικά στην αρχή, επιβραβεύστε την επιτυχή υιοθέτησή τους εντονότερα από ό,τι εκείνο αναμένει.
  
• H πρωτοβουλία – το παιδί χρειάζεται από νωρίς να μάθει πως είναι σε θέση να επιδρά σε όσα συμβαίνουν γύρω του και δεν είναι έρμαιο των καταστάσεων, συνεπώς δώστε του την ευκαιρία να σας ενθαρρύνει, να σας παρηγορήσει, να σας βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο, και επισημάνετέ του τα ευεργετικά αποτελέσματα των πρωτοβουλιών του σε αυτή τη δύσκολη μετάβαση.

Καλό είναι να αποφεύγονται, τέλος, συμπεριφορές και δραστηριότητες που δύσκολα θα διατηρηθούν σταθερές στη νέα καθημερινότητα π.χ. την ενασχόληση του παιδιού με ένα χόμπι ιδιαίτερα «ακριβό» για εμάς είτε σε χρόνο είτε σε χρήμα, με την πρόθεση να του αποσπάσουμε την προσοχή από τη δυσκολία που βιώνει. 

Ο συνδυασμός “παιδί και διαζύγιο” δεν είναι πια ταμπού. Όπως προαναφέραμε, πρόκειται για μια δύσκολη και κοστοβόρα συναισθηματικά μετάβαση, στην οποία θα ανταπεξέλθουμε καλύτερα και από την οποία θα ανακάμψουμε γρηγορότερα χωρίς επιπρόσθετα βάρη.

Παιδιά Χωρισμένων Γονιών: Πώς Επηρεάζεται Η Ψυχολογία Με Το Διαζύγιο;

Η μετάβαση σε μια διαλειμματική συμβίωση με τον κάθε γονέα για το παιδί προκαλεί συγκεκριμένες δεξιότητές του, τις οποίες καλείται να εφαρμόσει στο ύψιστο των δυνατοτήτων του και να τις αναπτύξει, με τη βοήθεια και των ειδικών και των γονιών του, περαιτέρω.

Οι ψυχολογικές επιδράσεις ενός διαζυγίου στα παιδιά της οικογένειας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό:

• από την ύπαρξη ή μη ασφαλούς δεσμού (σχέσης εμπιστοσύνης) ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά
  
• από το πώς βιώνουν οι γονείς την εν λόγω διαδικασία
  
• από το πώς διαχειρίζονται το χωρισμό τους και τη μετάβαση στη νέα καθημερινότητα
  
• από τις αλλαγές καθαυτές που επιφέρει στην καθημερινότητα του παιδιού

Συγκεκριμένα τα παιδιά των χωρισμένων γονιών καλούνται:

• Να δείξουν εμπιστοσύνη τόσο στους γονείς (και τα αδέρφια) τους, όσο και στον εαυτό τους.
  
• Να βρουν τρόπους να εκτονώσουν το άγχος των αναπόφευκτων αλλαγών (να βρουν τρόπους να αισθανθούν καλύτερα) και να το διαχειριστούν εποικοδομητικά (να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται, ενσωματώνοντας νέες διαπιστώσεις / γνώσεις και εμπειρίες).
  
• Να επεκτείνουν τη δεκτικότητά τους σε νέες εμπειρίες και να τις προσμένουν με αισιοδοξία – ένα διαζύγιο δημιουργεί δύο σπίτια, δύο γειτονιές, δύο νέες οικογένειες, φέρνει νέους ανθρώπους στη ζωή τους και συχνά νέες συνήθειες.
  
• Να εξασκήσουν την υπομονή και την αντοχή τους στην απογοήτευση, καθώς στη νέα καθημερινότητα οι γονείς τους δεν είναι εξίσου διαθέσιμοι συνεχώς.
  

Να εντοπίσουν τις σταθερές και μόνιμες πηγές δύναμης στη ζωή τους, εξωτερικές και εσωτερικές, και να μάθουν να τις αξιοποιούν με αφορμή αυτή την πρόκληση και στους υπόλοιπους τομείς της ζωής τους.

Υπάρχουν Διαφορετικές Επιπτώσεις Του Διαζυγίου Σε Παιδιά Και Εφήβους;

Έτσι, απέχουν πολύ από τις τραυματικές εμπειρίες που οι μεγαλύτεροι ανάμεσά μας θυμούνται να συνδέονται με αντίστοιχες εμπειρίες περασμένων δεκαετιών. Οι επιπτώσεις ενός διαζυγίου σε παιδιά και εφήβους είναι ολοένα και λιγότερο αρνητικές.

Ωστόσο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου ανάπτυξης μας υποδεικνύουν και τους τομείς εκείνους στη ζωή και τον ψυχισμό των παιδιών που είναι περισσότερο ευάλωτοι σε μια τέτοια αλλαγή και επομένως χρήζουν μεγαλύτερης φροντίδας:

• Ένα διαζύγιο κατά τη νηπιακή ηλικία ενδέχεται να επηρεάσει περισσότερο το αίσθημα της αυτοαποτελεσματικότητας και της ασφάλειας, καθώς τα νήπια εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τους γονείς τους για την ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών.
  
• Ένα διαζύγιο κατά την παιδική ηλικία, στην οποία το παιδί έχει ήδη αποκτήσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία όσον αφορά τις βασικές του ανάγκες, είναι πιθανότερο να επηρεάσει το αίσθημα του «ανήκειν» στις ομάδες στις οποίες συμμετέχει – την οικογένεια, που πλέον έχει χάσει την προηγούμενη συνοχή της και έχει αποκτήσει δύο διακριτά σκέλη, και τις ομάδες συνομηλίκων.
  
• Ένα διαζύγιο στην εφηβεία, κατά την οποία το παιδί αρχίζει να κατακτά την αυτογνωσία του και να αναπτύσσει τους πρώτους του σταθερούς συναισθηματικούς δεσμούς με άτομα εκτός οικογένειας και ομάδας παιχνιδιού, είναι πιθανότερο να επιδράσει αρνητικά σε επίπεδο προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας και ρόλων.

Η ανάπτυξη και εξάσκηση των δεξιοτήτων που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα είναι κρίσιμης σημασίας σε κάθε ηλικιακή ομάδα. Οι δεξιότητες αυτές σε συνδυασμό με τη στάση των γονέων μπορούν να καθορίσουν το βαθμό στον οποίο το διαζύγιο για το παιδί θα αποτελέσει μια πρόσκαιρη και ενδυναμωτική πρόκληση ή θα οδηγήσει στην εμφάνιση βαθύτερων και διαρκέστερων δυσκολιών στα συναισθήματα, τον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά του.

Διαζύγιο Και Ανήλικα Παιδιά: Πώς Το Χειριζόμαστε Ανά Ηλικία

Παρακάτω θα επικεντρωθούμε στα κυρίαρχα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της κάθε ηλικίας, όμως δεδομένης της σημασίας των ατομικών ιδιαιτεροτήτων, συνίσταται σε κάθε περίπτωση η εξατομικευμένη υποστήριξη από ειδικούς.

Διαζύγιο Και Βρέφος Από 8 Μηνών Έως 1 Έτους

Ανάγκες και δυνατότητες: Το βρέφος από την αρχή της ζωής του έως και τη συμπλήρωση του 2ου έτους αναπτύσσει τον πρωταρχικό δεσμό με τους γονείς του. Για να είναι αυτός ο δεσμός ασφαλής, χρειάζεται ευαισθησία, αμεσότητα και σταθερότητα στην ικανοποίηση των αναγκών του. Είναι η περίοδος που αρχίζει να αναπτύσσεται η διάκριση ανάμεσα στο “εγώ” και το “ο άλλος”, που είναι η πρώτη μορφή ορίων στα παιδιά. 

Τι θα σας βοηθήσει:

• Φροντίστε πρωτίστως για τη δική σας ευεξία και τα ψυχικά σας αποθέματα, ώστε να μπορείτε να ανταποκρίνεστε στις αυξημένες ανάγκες του βρέφους.
  
• Μοιραστείτε το χρόνο, τις ευκαιρίες και την ευθύνη της φροντίδας και της ανακούφισης του βρέφους, ώστε εκείνο να αναγνωρίζει και τους δύο γονείς του ως πηγές προστασίας.
  

Τι είναι καλό να αποφύγετε:

• Δεδομένης της σημασίας του πρωταρχικού δεσμού του βρέφους με τη μητέρα του, καλό είναι ιδιαίτερα πριν τη συμπλήρωση του έτους να μην την αποχωρίζεται για διάστημα ημερών.
  
• Το βρέφος μετά τον 7ο μήνα είναι φυσικό να επιδεικνύει φόβο και δυσφορία για πρόσωπα και μέρη λιγότερο οικεία. Αυτό συμβαίνει, επειδή σε αυτή την ηλικία περίπου αναπτύσσεται η ικανότητά του να θυμάται κάτι ή κάποιον που έχει ξαναδεί και δε χρειάζεται να σας ανησυχήσει.
  

Διαζύγιο Και Παιδί 2 Έως 3 Ετών

Ανάγκες και δυνατότητες: Σε αυτή την ηλικία το παιδί αρχίζει να αυτονομείται, να κινείται μέσα στο χώρο και να χειρίζεται σύμβολα, όπως οι εικόνες και η γλώσσα. Το παιδί χρειάζεται σε αυτή την ηλικία σταθερότητα και συνέπεια στις έννοιες που χτίζει για τον εαυτό του, την οικογένεια και το άμεσο περιβάλλον του.

Τι θα σας βοηθήσει:

• Χρησιμοποιήστε παρόμοιο λεξιλόγιο, ίδια «συνθήματα» και συμβολικές εκφράσεις για δραστηριότητες ρουτίνας.
  
• Κρατήστε την καθημερινή ρουτίνα του παιδιού σταθερή.
  
• Κρατήστε ενιαίους και σταθερούς κανόνες για τις δραστηριότητες και την προσδοκώμενη συμπεριφορά του παιδιού.
  
• Αξιοποιήστε τραγούδια, ποιήματα, λαχνίσματα, παραμύθια και κάθε άλλο δημιουργικό μέσο, για την εξοικείωση του παιδιού με τους ρόλους των προσώπων που ήδη γνωρίζει και των νέων που έρχονται στη ζωή του (μαμά, μπαμπάς, αδέρφια, ξαδέρφια, θείοι, φίλοι, γείτονες κ.λπ).
  
• Χρησιμοποιήστε ιστορίες και παραμύθια κατάλληλα για να περιγράψετε τη νέα μορφή της οικογένειάς σας.
  
• Δημιουργήστε ιδιαίτερες λέξεις, «μυστικά τραγουδάκια» και άλλα λεκτικά «παιχνίδια» για κάθε νέο σημαντικό άνθρωπο στη ζωή του, που θα «ανήκουν» αποκλειστικά στους δύο τους, ώστε να δημιουργήσετε μια ενδιαφέρουσα για εκείνο προτροπή αλληλεπίδρασης με αυτόν τον άνθρωπο.

Τι είναι καλό να αποφύγετε:

• Αποφύγετε να εξηγήσετε γιατί συμβαίνει αυτή η αλλαγή στη ζωή του παιδιού. Μείνετε στην περιγραφή της νέας κατάστασης και στην αγάπη που παραμένει. 
• Αποφύγετε να αλλάξετε κανόνες και ρουτίνες στις οποίες έχει ήδη συνηθίσει και αποδέχεται το παιδί στην καθημερινότητά του για να το ευχαριστήσετε· οι σταθερές συνήθειες είναι πηγή ασφάλειας για εκείνο εν μέσω των υπόλοιπων αλλαγών.
  

Διαζύγιο Και Παιδί 4 Έως 5 Ετών

Ανάγκες και δυνατότητες: Το παιδί σε αυτήν την ηλικία έχει αυξήσει το ρεπερτόριο της συμπεριφοράς του. Μπορεί να επιδράσει στο περιβάλλον του αποτελεσματικά, να πάρει πρωτοβουλίες, να βοηθήσει, να αναλάβει τα πρώτα του καθήκοντα. Καταφέρνει επίσης να σκεφτεί για το παρελθόν και το μέλλον, να χειριστεί απλές σχέσεις σκοπού, αποτελέσματος και αιτιότητας με αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις, ενώ ξεκινά να αντιλαμβάνεται πως δεν σκεφτόμαστε και δεν αισθανόμαστε όλοι το ίδιο. 

Έχει ανάγκη να αναπτύξει την αυτοαποτελεσματικότητά του και μέσω αυτής την αυτοπεποίθησή του, να κάνει ερωτήσεις και να παίρνει απαντήσεις, να κοινωνικοποιηθεί και να ανακαλύψει τη διαφορετικότητα.

Τι θα σας βοηθήσει:

• Είναι καλό η σταθερότητα στις ρουτίνες και τους κανόνες του προηγούμενου σταδίου να διατηρηθούν και σε αυτήν την ηλικία.
  
• Τα παραμύθια, τα τραγούδια, οι μεταμφιέσεις και τα παιχνίδια ρόλων μπορούν να αξιοποιηθούν και εδώ για την εξοικείωση του παιδιού με τις αλλαγές στη ζωή του και τους νέους ανθρώπους που πιθανόν εισέρχονται σε αυτήν.
  
• Ενθαρρύνετε το παιδί να σας ρωτά για όσα συμβαίνουν, πρωτίστως απαντώντας με σαφήνεια στις ερωτήσεις που κάνει γενικότερα, αλλά και ρωτώντας το εσείς για όσα βιώνει και αντιλαμβάνεται.
  
• Μοιραστείτε μεταξύ σας το πώς αισθάνεστε κάθε στιγμή και γιατί.
  
• Ζητήστε του να σας διηγηθεί πώς περνάει τη μέρα του με τον / την πρώην σύντροφό σας – η ζωή του παιδιού χρειάζεται να διατηρήσει τη συνέχειά της ανάμεσα στα δύο περιβάλλοντα.
  
• Δώστε του ευκαιρίες να σας βοηθήσει, να αναλάβει πρωτοβουλίες, ακόμα και απλά καθήκοντα.
  
• Επισημαίνετέ του τον τρόπο με τον οποίο καταφέρνει να αλλάζει τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και των άλλων, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο, με τη συμπεριφορά του.
  

Τι είναι καλό να αποφύγετε:

• Μην παραμελείτε την επούλωση του δικού σας πόνου· αυτή είναι μια ηλικία στην οποία το παιδί διαρκώς θα θέλει να σας μεταφέρει πληροφορίες και νέα από το περιβάλλον του / της πρώην συζύγου σας – και αυτό είναι κάτι που του κάνει καλό…
  
• Μην προσπαθείτε να κρύψετε τη λύπη, τον πόνο, το θυμό σας, καθώς από εσάς θα μάθει το παιδί να αναγνωρίζει τι αισθάνεται αλλά και πώς να το διαχειριστεί.
  
• Αποφύγετε το συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, ακόμα και όταν με κάθε άλλο τρόπο επικοινωνείτε τη φόρτισή σας.
  
• Μην προσπαθείτε να «προστατέψετε» το παιδί από δύσκολες εργασίες και ευθύνες που επιθυμεί να αναλάβει· βοηθήστε το τόσο όσο χρειάζεται ώστε να τα καταφέρει.

Διαζύγιο Και Παιδί 6 Έως 11 Ετών

Ανάγκες και δυνατότητες: Στη σχολική ηλικία ο κοινωνικός κύκλος του παιδιού διευρύνεται, ο κόσμος του μεγαλώνει και χαρακτηρίζεται από δύο βασικές ανάγκες: της μάθησης και του «ανήκειν». Τα παιδιά πλέον αναπτύσσουν νέα ενδιαφέροντα, μπορούν να εμβαθύνουν στις συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες, να σκεφτούν λογικά γύρω από πρακτικά προβλήματα και να επιλύσουν πολυπλοκότερα προβλήματα. Τέλος, αυτή είναι η ηλικία στην οποία αναδύονται και τα πρώτα σταθερά συστήματα αξιών.

Τι θα σας βοηθήσει:

• Σε αυτή την ηλικία ο «βομβαρδισμός» των ερωτήσεων της προσχολικής ηλικίας σταματά, επομένως θα χρειαστεί να προβαίνετε εσείς συχνότερα σε ερωτήσεις προς το παιδί, ώστε να ανακαλύψετε τυχόν παρανοήσεις του για την κατάσταση που βιώνει. Ρωτήστε ευθέως το παιδί, λοιπόν, τι καταλαβαίνει, τι σκέφτεται και πώς αισθάνεται.
  
• Υποστηρίξτε την οικοδόμηση της αυτοπεποίθησής του αξιοποιώντας τα μαθησιακά και κοινωνικά του επιτεύγματα και τα ιδιαίτερα ταλέντα του· δώστε του το χώρο να αναπτύξει πρωτοβουλίες και να αναλάβει ευθύνες.
  
• Υποστηρίξτε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, της αυτορρύθμισης, της κοινωνικής επίγνωσης και της διαχείρισης συγκρούσεων σε όλα τα πλαίσια – είναι δεξιότητες που θα αξιοποιήσει το παιδί και στο δυσκολότερο επί του παρόντος πλαίσιο του διαζυγίου των γονιών του.
  
• Οργανώστε οικογενειακές δραστηριότητες και στις δύο πλευρές της οικογένειας, οι οποίες θα το βοηθήσουν να βιώσει στην πράξη τη συνέχεια στις σχέσεις του με τους συγγενείς του στη νέα καθημερινότητα.
  

Τι είναι καλό να αποφύγετε:

• Αποφύγετε να προβείτε σε συζητήσεις για ηθικές και άλλες αφηρημένες έννοιες χωρίς την παρουσία πρακτικής αφορμής – η άμεση χρησιμότητα της γνώσης και της πληροφορίας είναι απαραίτητη, ώστε να διατηρήσει το ενδιαφέρον του παιδιού για ό,τι επιθυμείτε να γνωρίζει.
  
• Αποφύγετε να μονοπωλήσετε το χρόνο σας με το παιδί, ειδικά αν είστε ο γονιός που το βλέπει λιγότερο βάσει των ρυθμίσεων επιμέλειας. Ο δεσμός σας ήδη έχει εδραιωθεί στα προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια και αν δεν αλλάξει κάτι δραστικό στην ποιότητα των αλληλεπιδράσεών σας, δεν «κινδυνεύει». Αντιθέτως θα ενισχυθεί συμμετέχοντας μαζί σε ομαδικές μαθησιακές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες με φίλους και συγγενείς, με την ενδυνάμωση της αίσθησης ενός «κοινού ανήκειν».

Διαζύγιο Και Παιδί 12 Έως 18 Ετών

Ανάγκες και δυνατότητες: Η εφηβεία είναι η ηλικία στην οποία το παιδί χειρίζεται πλέον με ευχέρεια αφηρημένες έννοιες και έχει εδραιώσει το πρώτο του σύστημα αξιών. Σε αυτήν την ηλικία το ζητούμενο του «ανήκειν» των προηγούμενων ετών μετουσιώνεται στο ζητούμενο του «είναι»: ο έφηβος απορροφάται από την αυτογνωσία του και πειραματίζεται με την ταυτότητά του μέσα από τις σχέσεις του στην προσπάθειά του να αποφασίσει ποιος τελικά θέλει να είναι ως άνθρωπος. 

Ένα σταθερό σύστημα αξιών δομημένο ήδη από την παιδική ηλικία είναι αυτό που θα θέσει ένα δίχτυ ασφαλείας στους πειραματισμούς του, ενώ η ανάγκη για χώρο, δεύτερες ευκαιρίες και αποδοχή στις σχέσεις του με τους γύρω του είναι αναγκαία.

Τι θα σας βοηθήσει:

• Σε μια περίοδο που το παιδί σας βιώνει την πρόκληση της «δοκιμής εαυτών» είναι κρίσιμης σημασίας η σταθερότητα των δικών σας στάσεων, συμπεριφορών και προσωπικών ποιοτήτων. Συνεπώς αναζητήστε την υποστήριξη ειδικών έγκαιρα, ώστε να αποφύγετε δικούς σας κλυδωνισμούς.
  
• Δείξτε στο παιδί σας γνήσιο ενδιαφέρον και αποδοχή για τα όνειρά του, τους ανθρώπους που θαυμάζει, τα ενδιαφέροντά του· δώστε του την άδεια να επεξεργαστεί και τις λιγότερο «φωτεινές» πτυχές τους. Είναι φυσικό σε αυτή την ηλικία ακόμα και αυτές να φαντάζουν ενδιαφέρουσες και θελκτικές.
  
• Όπως και στο προηγούμενο αναπτυξιακό στάδιο, έτσι και εδώ είναι σημαντικό να συνδέσετε την εμπειρία της αλλαγής του διαζυγίου με ένα σταθερό σύστημα αρχών και αξιών που διέπουν την οικογένειά σας τόσο στο πριν όσο και στο μετά.
  
• Όπου το διαζύγιο φέρνει νέους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή του εφήβου, η αποδοχή τους από τον ίδιο θα εξαρτηθεί από το βαθμό στον οποίο ο ίδιος αισθάνεται αποδεκτός και ασφαλής.
  
• Παραμείνετε ψύχραιμοι απέναντι σε νέες στάσεις και συμπεριφορές που δεν εγκρίνετε, καθώς είναι πιθανότερο να τις εγκαταλείψει το παιδί από μόνο του σύντομα, ειδικά αν το εκθέσετε σε γνώσεις και ενημέρωση ήδη διαθέσιμη από ειδικούς και ανθρώπους που έχουν βιώσει αυτή την εμπειρία που αποζητά.
  
• Αξιοποιήστε καλλιτεχνικές δημιουργίες όπως κινηματογραφικές ταινίες, θεατρικές παραστάσεις και λογοτεχνικά έργα, οι χαρακτήρες των οποίων θα προσφέρουν μια έμμεση εμπειρία στις αυτογνωσιακές αναζητήσεις του εφήβου σας και θα τις εμπλουτίσουν.
  

Τι είναι καλό να αποφύγετε:

• Μην ξεχνάτε ότι, παρόλο που το παιδί σας μοιάζει περισσότερο από ποτέ με ενήλικο, δεν έχει ακόμα τις δικές σας γνωστικές ικανότητες: Η μυελίνωση του προμετωπιαίου φλοιού που ελέγχει τις παρορμήσεις και το λογικό χειρισμό των ρίσκων ολοκληρώνεται μετά τα 20. Είναι φυσικό, λοιπόν, και δε χρειάζεται να σας τρομάζει ή να σας απογοητεύει, το ότι για τέτοιες προκλήσεις χρειάζεται ακόμα τη δική σας υποστήριξη.
  
• Αποφύγετε να «διδάσκετε» όσα επιθυμείτε να γνωρίζει και να εφαρμόζει ο έφηβος στη συμπεριφορά του, καθώς αυτή η στάση σας μπορεί να βιωθεί ως ανταγωνισμός στις δικές του γνώσεις, επιθυμίες και οπτικές.
  
• Αποφύγετε τη χρήση προσωπικών χαρακτηρισμών, στους οποίους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και προσανατολισμένη η προσοχή του εφήβου, προκειμένου να προβάλλετε αρχές και στάσεις ή να διορθώσετε συμπεριφορές.
  
• Αποφύγετε οποιαδήποτε συμπεριφορά ενέχει το στοιχείο του προσωπικού ανταγωνισμού είτε στη μεταξύ σας σχέση είτε στη σχέση σας με τρίτους, στην οποία εκτίθεται ο έφηβος: απόρριψη, τιμωρητικότητα, επικριτικότητα, σύγκρουση δυνάμεων, εκδικητικότητα, έμμεσους εκβιασμούς και χειριστικότητα.
  

Αν κάτι σας ανησυχεί, μην αναβάλλετε την αναζήτηση της υποστήριξης ειδικών, ακόμα και αν ο / η πρώην σύζυγός σας και το παιδί δεν είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν μαζί σας.

Βιβλία Σχετικά Με Το Διαζύγιο Και Το Παιδί

Στα πλαίσια τέτοιων παρεμβάσεων ιδιαίτερα πολύτιμη για το παιδί είναι η επεξεργασία της πρόκλησης αυτής όχι μόνο σε καθημερινό, πρακτικό επίπεδο, αλλά και σε συμβολικό επίπεδο με τη βοήθεια κάθε μορφής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μία από αυτές είναι και το λογοτεχνικό βιβλίο που αγγίζει με ευαισθησία το θέμα “χωρισμός και παιδιά”. 

Στόχος είναι να μεσολαβήσει θεραπευτικά για την οικοδόμηση υγιών αφηρημένων εννοιών στο γνωστικό σύστημά που έχει το παιδί για τις ανθρώπινες σχέσεις, την οικογένεια, την αγάπη, αλλά και τη θέση του μέσα σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο.

Παρακάτω προτείνουμε μια σειρά βιβλίων σχετικών με το θέμα “Διαζύγιο και παιδί” – βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας που μπορούν να αξιοποιηθούν για αυτό το σκοπό. Εξάλλου οι αφηγήσεις που δημιουργούμε για τη ζωή μας (ο τρόπος δηλαδή που περιγράφουμε είτε φωναχτά είτε μέσα στο μυαλό μας όσα μας συμβαίνουν) εμπλουτίζονται από την έκθεσή μας στις αφηγήσεις των άλλων ανθρώπων.

• «Είσαι η χαρά της μαμάς και του μπαμπά: Μια ιστορία για το διαζύγιο» του Richie Κ. Chandler για παιδιά 3-6 ετών, εκδόσεις Κλειδάριθμος.
  
• «Κι η Αγάπη; Σε ποιο σπίτι μένει;» της Φρόσως Φωτεινάκη για παιδιά 4 ετών και άνω, εκδόσεις Διόπτρα.
  
• «Ο μπαμπάς παντρέυεται» της Jennifer Moore-Mallinos για παιδιά 5 ετών και άνω, εκδόσεις Παρισιανού.
  
• «Ο μπαμπάς που αγαπάει η μαμά μου» της Παναγιώτας Πλησή για παιδιά 6 -9 ετών, εκδόσεις Ψυχογιός.
  
• «Φεγγαράκι μου Λαμπρό: Μια ιστορία για το δεύτερο γάμο και τη νέα οικογένεια» της Sandra Levins (έκδοση της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας), για παιδιά 6-9 ετών, εκδόσεις Κλειδάριθμος.
  
• «Σουφλέ Σοκολάτας» της Αλέκας Τρίπου – Μάνου για παιδιά 9 ετών και άνω, εκδόσεις Μεταίχμιο.
  
• «Ζωή ανάποδα» της Άντρης Αντωνίου για παιδιά 9 – 12 ετών, εκδόσεις Πατάκη.
  
• «Στο πάρκο με τις νεραντζιές» της Ιωάννας Αργυρού για παιδιά 10 ετών και άνω, εκδόσεις Καστανιώτη.