Δυσλεξία. Μια λέξη που ακούγαμε συχνά από μικροί χωρίς να καταλαβαίνουμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας έχει δυσλεξία, τα καλά νέα είναι ότι σήμερα υπάρχει επαρκής ενημέρωση και με την κατάλληλη υποστήριξη μπορείτε να το βοηθήσετε να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις προκλήσεις του σχολείου.
Αρκεί όμως να κάνουμε ένα τεστ δυσλεξίας μόνοι μας;
Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Καθώς ο αλφαβητισμός είναι η βάση πλέον για τα πάντα, χρειάζονται έγκαιρες και προσεκτικές κινήσεις με τη βοήθεια ειδικών ώστε οι δεξιότητες γραφής και ανάγνωσης του παιδιού να βελτιώνονται με τον καιρό και να του επιτρέπουν να στοχεύει όσο ψηλά επιθυμεί.
Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub θα αναλύσουμε:
Η ιστορική εξέλιξη της δυσλεξίας οδηγεί στο έτος 1877, όταν ο Γερμανός γιατρός Kussmaul περιέγραψε έναν άνδρα που είχε κανονική νοημοσύνη και επαρκή εκπαίδευση αλλά δεν μπορούσε να μάθει να διαβάζει.
Ο όρος «Δυσλεξία» προέρχεται από τη σύνθεση του μορίου «δυσ-» που υποδηλώνει δυσκολία και τη λέξη «λόγος» που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «η λέξη». Οπότε, ο όρος δυσλεξία αναφέρεται σε «δυσκολία με λέξεις».
Όμως, τι είναι η δυσλεξία;
Ο ορισμός της δυσλεξίας, η διάγνωση της αιτιολογίας της και η αντιμετώπιση του φαινομένου εξακολουθούν να δημιουργούν μεγάλο προβληματισμό, σύγχυση και αμφισβητήσεις μεταξύ νευρολόγων ιατρών, ψυχολόγων, παιδαγωγών και κοινωνιολόγων.
Μελετητές από όλους τους κλάδους έχουν αναπτύξει τη δική τους ορολογία στο σύνδρομο της δυσλεξίας και για αυτό επιλέγουμε να αναφερόμαστε με τον όρο «ειδικές μαθησιακές δυσκολίες».
Σύμφωνα με το DSM-V (διαγνωστικό & στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών, που εκδόθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ΑΡΑ), ο όρος ειδική μαθησιακή διαταραχή αναφέρεται σε μια ομάδα εγγενών διαταραχών που δυσχεραίνουν τη διαδικασία της μάθησης και μπορεί να αφορούν έναν ή και περισσότερους τομείς μαθησιακής λειτουργικότητας.
Ανάλογα με τον μαθησιακό τομέα στον οποίο παρατηρείται η έκπτωση της λειτουργικότητας, οι μαθησιακές διαταραχές μπορεί να αφορούν την ανάγνωση, τη γραπτή έκφραση ή τα μαθηματικά.
Έτσι, έχουμε αντίστοιχα τις παρακάτω ταξινομήσεις δυσλεξίας:
Αναφερόμενοι στα συμπτώματα θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να λάβουμε υπόψη μας πως ένας μαθητής για να χαρακτηριστεί με δυσλεξία θα πρέπει να πληροί ένα σύνολο συμπτωμάτων τα οποία παρατηρούνται επίμονα παραπάνω από 6 μήνες, η ακαδημαϊκή επίδοση αποκλίνει σημαντικά από τα αναμενόμενα για την ηλικία του μαθητή επίπεδα και φυσικά η ερμηνεία των συμπτωμάτων θα πρέπει να γίνει με τη βοήθεια κάποιου εξειδικευμένου στις μαθησιακές δυσκολίες.
Σε κάποιες περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι πιο ήπια ενώ σε άλλες πιο σοβαρά, διαταράσσοντας σημαντικά τη λειτουργικότητα του μαθητή. Τα κυριότερα συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί σε μαθητές με δυσλεξία είναι τα εξής:
Στην Ανάγνωση:
Στην Γραφή:
Στην Ορθογραφία:
Βασικές Ικανότητες Μαθητών Με Δυσλεξία:
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, μόνο ένας ειδικός μπορεί να ερμηνεύσει τα συμπτώματα της δυσλεξίας. Είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε ένα παιδαγωγικό κέντρο για να γίνει αξιολόγηση, κάτι που διαρκεί περίπου μία ώρα. Το “WISC” και το “Αθηνά Τεστ” είναι τα πιο δημοφιλή διαγνωστικά εργαλεία στην Ελλάδα.
Ενώ η πρώιμη διάγνωση της δυσλεξίας είναι συνήθως το κλειδί για την επιτυχημένη αντιμετώπισή της, σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν προβείτε σε αξιολόγηση, τα αποτελέσματα μόνο θετικά μπορεί να είναι για τη μετέπειτα αποκατάσταση.
Μαθαίνουμε συνέχεια τόσα πολλά για το τι είναι και τι δεν είναι η δυσλεξία.
Ξέρουμε ότι είναι μια εγκεφαλικά βασιζόμενη κατάσταση που επηρεάζει την ανάγνωση, την ορθογραφία και τον γραπτό λόγο. Δεν είναι όμως οπτικό πρόβλημα. Η δυσλεξία είναι ένα πρόβλημα κατανόησης και λειτουργίας της γλώσσας (λόγου).
Η δυσλεξία είναι ένα θέμα που μας απασχολεί σε όλη μας τη ζωή και τείνει να παρουσιάζεται στην οικογένεια, γι’αυτό συχνά υπάρχει κάποιος γονιός ή αδερφός με παρόμοια συμπτώματα. Συντρέχουν δηλαδή και παράγοντες κληρονομικότητας στη δυσλεξία.
Όμως, πού οφείλεται η δυσλεξία;
Απεικονιστικές έρευνες του εγκεφάλου μας δείχνουν πως υπάρχουν διαφορές στο πως δομείται ο εγκέφαλος και πως λειτουργεί σε ανθρώπους που έχουν δυσλεξία.
Εδώ και αρκετό καιρό γνωρίζουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με δυσλεξία όσον αφορά το λόγο και τη φωνολογική ενημερότητα.
Όταν αναφερόμαστε στην ανάγνωση πρέπει να θυμόμαστε την δεξιότητα που πρέπει να έχει κατακτήσει ο αναγνώστης να διαχωρίζει ότι:
Κι εδώ είναι που τα πράγματα μπορεί να γίνουν δύσκολα για ένα παιδί συνειδητοποιώντας ότι μια λέξη που ακούγεται σαν ένας συνεχόμενος ήχος όπως πχ /cat/ /dog/ είναι στην πραγματικότητα 3 ήχοι που ενώνονται μεταξύ τους τόσο ταυτόχρονα που με δυσκολία αντιλαμβάνεσαι ότι είναι 3 ήχοι που αντιπροσωπεύονται από 3 γράμματα.
Η δυσλεξία αναφέρεται στη δυσκολία να ενωθούν οι ήχοι που συντελούν τη λέξη και να αντιστοιχηθούν οι ήχοι αυτοί με τα γράμματα που τους αντιπροσωπεύουν.
Κάτι το οποίο όλοι ξεχνάμε και το έχουμε σαν δεδομένο είναι το πόσο περίπλοκο είναι να μάθουμε να διαβάζουμε.
Ο εγκέφαλός μας δεν είναι σχεδιασμένος για να μάθει να διαβάζει. Όταν ο εγκέφαλος μαθαίνει να διαβάζει, τον αναδομούμε σημαντικά και ανακαλούμε μια γκάμα δεξιοτήτων που είναι σχεδιασμένες να κάνουν άλλα πράγματα.
Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται όταν διαβάζουμε είναι αυτοί που έχουν πρόσβαση στην απεικόνιση των ήχων στο λόγο.
Κάτι το οποίο όλοι ξεχνάμε και το έχουμε σαν δεδομένο είναι το πόσο περίπλοκο είναι να μάθουμε να διαβάζουμε.
Ο εγκέφαλός μας δεν είναι σχεδιασμένος για να μάθει να διαβάζει. Όταν ο εγκέφαλος μαθαίνει να διαβάζει, τον αναδομούμε σημαντικά και ανακαλούμε μια γκάμα δεξιοτήτων που είναι σχεδιασμένες να κάνουν άλλα πράγματα.
Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται όταν διαβάζουμε είναι αυτοί που έχουν πρόσβαση στην απεικόνιση των ήχων στο λόγο.
Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου ενεργοποιείται όταν διαβάζουμε και δρομολογείται προς την αναγνώριση και όχι στον προφορικό λόγο και συνεργάζεται με περιοχές στο πίσω μέρος του εγκεφάλου που μας βοηθάνε να αναγνωρίζουμε τις λέξεις που μετά από λίγο μαθαίνουμε να τις αναγνωρίζουμε οπτικά.
Το προφορικό μέρος των λέξεων είναι σημαντικό γιατί μας βοηθάει να βάλουμε τους ήχους σε λέξεις. Αλλά αφού έχουμε δει μια λέξη αρκετές φορές δεν χρειάζεται να τη διαβάσουμε αλλά προχωράμε σε ένα μέρος του εγκεφάλου που μας βοηθάει απλά αν την αναγνωρίζουμε οπτικά.
Όσο πιο συχνά βλεπουμε μια λέξη τόσο λιγότερο χρειάζεται να την αναγνώσουμε και την αναγνωρίζουμε σχεδόν σαν εικόνα. Και φαίνεται ότι η περιοχή του εγκεφάλου που χρησιμοποιείται για να βλέπουμε εικόνες στο οπτικό μας πεδίο, καταλαμβάνεται από την ανάγνωση.
Στην ουσία η «ανάγνωση» λέει «φύγετε από δω» θα χρησιμοποιήσω εγώ αυτό το σημείο του εγκεφάλου για να αναγνωρίσω λέξεις. Και έχουμε αυτό το σημείο που μας βοηθάει να προφέρουμε τις λέξεις και βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου.
Η ανάγνωση χρησιμοποιεί διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου:
Μιας και αν καταλάβεις τη σχέση ήχων/γραμμάτων και ξεκινήσεις να διαβάζεις, τότε γίνεσαι πιο ισχυρός αναγνώστης και δίνεις χρόνο στον εγκέφαλο να αναπτύξει όχι μόνο τις δεξιότητες της φωνολογικής ενημερότητας, αλλά δίνεις την ευκαιρία στον εγκέφαλο να χρησιμοποιεί την οπτική μνήμη και να εστιάζει στο νόημα.
Η εγκεφαλική λειτουργία είναι εύπλαστη και επιδέχεται αλλαγές. Ακόμα και ενήλικες με δυσλεξία μπορούν να αλλάξουν τη δομή του εγκεφάλου και να γίνουν καλύτεροι αναγνώστες.
Οι πρώτες υποψίες και επισημάνσεις στον γονέα κάνουν την εμφάνισή τους με την είσοδο του παιδιού στο νηπιαγωγείο ή τις πρώτες τάξεις του δημοτικού.
Οι εκπαιδευτικοί μπορεί να κάνουν διάφορες υποθέσεις για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το παιδί αναφορικά με την αιτία του. Αυτό συχνά μπορεί να αγχώσει ή και να μπερδέψει το γονέα, καθώς οι εκάστοτε δυσκολίες μπορεί να οφείλονται σε πάρα πολλούς άλλους παράγοντες.
Πριν απευθυνθούμε σε διαγνωστικές υπηρεσίες καλό είναι να βεβαιωθούμε ότι τόσο η όραση όσο και η ακοή του παιδιού δεν αντιμετωπίζουν κανέναν περιορισμό. Πολλές φορές οι δυσκολίες των παιδιών στην επικοινωνία ή την ανάγνωση μπορεί να οφείλονται σε προβλήματα όρασης ή ακοής που δεν είναι τόσο σημαντικά ώστε να έχουν συνέπειες στην καθημερινότητα, είναι όμως αρκετά σημαντικά για να επηρεάσουν τη μάθηση του παιδιού.
Ορισμένα χαρακτηριστικά που μπορείτε να εντοπίσετε στο παιδί σας κατά την προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία είναι τα ακόλουθα:
Προσοχή! Τα παρακάτω συμπτώματα θα πρέπει πάντα να ερμηνεύονται με τη βοήθεια ειδικού!
Προσχολική Ηλικία:
Πρώτη Σχολική Ηλικία:
Δεν είναι απαραίτητο ένα παιδί να εμφανίσει όλα τα παραπάνω συμπτώματα για να διαγνωσθεί με Δυσλεξία. Από την άλλη μεριά, η εμφάνιση κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα δεν συνεπάγεται απαραίτητα την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών.
Δεν υπάρχει ένα μόνο προφίλ μαθητή με δυσλεξία, γι’ αυτό η διάγνωση δε μπορεί να γίνεται από τους γονείς στο σπίτι.
Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε την σπουδαιότητα της έγκαιρης διάγνωσης και παρέμβασης προκειμένου το παιδί να μπορεί να ανταπεξέλθει με επιτυχία στην σχολική καθημερινότητα και να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες που μπορεί να πλήξουν την αυτοπεποίθησή του.
Υπάρχουν νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις και εγκύκλιοι για τη νομοθετική κάλυψη των μαθητών με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Η νομοθεσία ρυθμίζει τα παρακάτω ζητήματα:
Τα Κέντρα Διάγνωσης Αξιολόγησης Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕΔΑΣΥ) ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι αποκεντρωμένες δημόσιες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και υπάγονται στις Περιφερειακές Διευθύνσεις Εκπαίδευσης.
Οι υπηρεσίες τους παρέχονται σε άτομα από 4 έως 22 ετών τα οποία φοιτούν ή όχι σε κάποια σχολική μονάδα (πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) και έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Οι αρμοδιότητες των ΚΕΔΑΣΥ είναι:
Ένας εκπαιδευτικός που ειδικεύεται στις μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να φανεί εξαιρετικά χρήσιμος σε μαθητές με δυσλεξία. Σε κάθε περίπτωση, απλοί τρόποι μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά στην ακαδημαϊκή πρόοδο των μαθητών με δυσλεξία και στην αυτοπεποίθησή τους. Κάποιοι τρόποι είναι να:
Ως γονείς, μπορούμε να ανατρέξουμε σε εξωσχολικά προγράμματα ειδικά για δυσλεκτικούς μαθητές και να είμαστε σε επικοινωνία με τον δάσκαλο ή τους καθηγητές του σχολείου ώστε να υπάρχει κοινή γραμμή σχολικής μελέτης και διαχείρησης του παιδιού.
Τέλος, είναι σημαντική η συναισθηματική υποστήριξη του παιδιού. Είναι απαραίτητη η ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησής του. Αν γίνεται, καλό είναι να υπάρχει επαφή με άλλες οικογένειες παιδιών που έχουν δυσλεξία.
Επομένως, πώς αντιμετωπίζεται η δυσλεξία;
Οι τεχνικές παρεμβάσεις που προτείνονται είναι πολλές. Δεν ξεχνάμε όμως τη σπουδαιότητα των εξατομικευμένων προγραμμάτων που είναι σχεδιασμένα ειδικά για την αντιμετώπιση των αναγκών του εκάστοτε παιδιού αλλά και βασισμένα στις δυνατότητές του.
Παρακάτω παρατίθεται ενδεικτικά τεχνική παρέμβασης για την ορθογραφία όπως προτείνεται από τη Φλωράτου (1998), και έχει ως διδακτικό στόχο: Να μάθει το παιδί να γράφει σωστά τα ρήματα σε -ω.
Πρώτο βήμα: ο μαθητής συμπληρώνει το -ω στα ρήματα.
Δεύτερο βήμα: Κυκλώνει το σωστό και αιτιολογεί.
Τρίτο βήμα: Διορθώνει τα λάθη που υπάρχουν σε επίπεδο λέξης.
Τέταρτο βήμα: Διορθώνει τα λάθη που υπάρχουν σε επίπεδο πρότασης.
Πέμπτο βήμα: Υπαγόρευση προτάσεων.
Έκτο βήμα: Γράφει τρείς δικές του προτάσεις.
Η σχέση της δυσλεξίας με τις ξένες γλώσσες αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο εφόσον έχει να κάνει με την ταύτιση των φωνημάτων κάθε γλώσσας με την αντιπροσώπευσή του από ένα γράμμα. Ένα άτομο μπορεί πχ να εμφανίζει δυσλεκτικά χαρακτηριστικά σε μια γλώσσα, ενώ σε μια άλλη όχι.
Ο μαθητής με δυσλεξία που δυσκολεύεται στην ανάγνωση στη μητρική του γλώσσα, συνήθως δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο στην ξένη γλώσσα. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται συνεργασία με ειδικευμένο στις μαθησιακές δυσκολίες άτομο για το ιδανικό πλαίσιο εκμάθησης της ξένης γλώσσας.
Δείτε και το άρθρο μας “Γιατί Το Παιδί Μου Καταλαβαίνει Τα Πάντα Αλλά Δεν Μιλάει” για περαιτέρω ενημέρωση σχετικά με θέματα ομιλίας των παιδιών.
Ο όρος ειδική μαθησιακή διαταραχή αναφέρεται σε μια ομάδα εγγενών διαταραχών που δυσχεραίνουν τη διαδικασία της μάθησης και μπορεί να αφορούν έναν ή και περισσότερους τομείς μαθησιακής λειτουργικότητας.
Οι ταξινομήσεις της δυσλεξίας είναι: 1) Διαταραχή της ανάγνωσης (ή δυσλεξία ή δυσαναγνωσία), 2)
Διαταραχή της γραπτής έκφρασης (ή δυσορθογραφία), 3) Μαθηματική διαταραχή (ή δυσαριθμησία), 4) Διαταραχή της γραφοκινητικής συμπεριφοράς (ή δυσγραφία).
Η δυσλεξία είναι ένα θέμα που μας απασχολεί σε όλη μας τη ζωή και τείνει να παρουσιάζεται στην οικογένεια, γι’αυτό συχνά υπάρχει κάποιος γονιός ή αδερφός με παρόμοια συμπτώματα. Συντρέχουν δηλαδή και παράγοντες κληρονομικότητας στη δυσλεξία.
Mόνο ένας ειδικός μπορεί να ερμηνεύσει τα συμπτώματα της δυσλεξίας. Είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε ένα παιδαγωγικό κέντρο για να γίνει αξιολόγηση, κάτι που διαρκεί περίπου μία ώρα. Το “WISC” και το “Αθηνά Τεστ” είναι τα πιο δημοφιλή διαγνωστικά εργαλεία στην Ελλάδα.
