Διαφοροποιημένη Διδασκαλία: Ορισμός, Τι Είναι & Δραστηριότητες

Εδώ και κάποιες δεκαετίες, η διαφοροποιημένη διδασκαλία ακούγεται πολύ, παρόλο που δεν είναι κάτι καινούργιο. Ξεκινώντας από τα πολύ παλιά χρόνια, ένας δάσκαλος καλούνταν να εξυπηρετήσει τις εκπαιδευτικές ανάγκες που είχαν μαθητές όλων των ηλικιών και ικανοτήτων. 

Αργότερα, με το διαχωρισμό των τάξεων σε συνομήλικους μαθητές, οι δάσκαλοι απομακρύνθηκαν κατά πολύ από τη διαφοροποιημένη διδασκαλία. Με το πέρας του χρόνου έγινε κατανοητό πως περιμένοντας από όλους τους μαθητές ίδια αποτελέσματα ήταν από μόνο του…αναποτελεσματικό. 

Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, εισήχθη η έννοια της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, μια έννοια που κέρδισε έδαφος και διαδόθηκε πολύ γρήγορα.

Όμως, τι είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία και πώς μπορεί ένας εκπαιδευτικός να τη χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά στην τάξη του;

Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub, θα δούμε: 

• τι είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία,
• πώς συνδέεται με τον καθολικό σχεδιασμό,
• προτάσεις βιβλίων πανω στο θέμα,
• δραστηριότητες διαφοροποιημένης διδασκαλίας.

Τι Είναι Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία;

Τι είναι λοιπόν η διαφοροποιημένη διδασκαλία και ποιος θα λέγαμε ότι είναι ο ορισμός της; Διαφοροποίηση σημαίνει διαμόρφωση της διδασκαλίας με τέτοιο τρόπο ώστε να συμπεριλαμβάνονται οι ατομικές ανάγκες των μαθητών. 

Με άλλα λόγια οι εκπαιδευτικοί προσαρμόζουν: 

• το περιεχόμενο,
• τη διαδικασία,
• τις γνωστικές πληροφορίες,
• το εκπαιδευτικό περιβάλλον, 
• το σύστημα αξιολόγησης ,
• τις εναλλασσόμενες ομάδες 

ανάλογα με το γνωστικό περιεχόμενο προκειμένου να επιτύχουν μεγαλύτερη ποσοστά ουσιαστικής διδασκαλίας.

Στη διαφοροποιημένη διδασκαλία, οι μαθητές έχουν τον ίδιο μαθησιακό στόχο. Αυτό που διαφέρει είναι η προσέγγιση, μιας κι αυτή πλέον συμβαδίζει με τα ενδιαφέροντα, τις προτιμήσεις, τις δυνατότητες και το σημείο αφετηρίας του κάθε μαθητή.

Το εκπαιδευτικό σύστημα συστάθηκε για να απευθύνεται στο μέσο μαθητή. Ορίζοντας ως μέσο μαθητή εκείνον που ανήκει σε μία ομάδα, ή αλλιώς ένα πλήθος ατόμων με κοινά χαρακτηριστικά. 

Αυτά τα χαρακτηριστικά παρατηρούνται ανά χρονολογική ηλικιά και ομαδοποιούνται και καθορίζουν τους μαθησιακούς στόχους, την εκπαιδευτική διαδικασία και τις επιταγές του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών.

Ωστόσο, η σύγχρονη παιδαγωγική καθώς και η εκπαιδευτική ψυχολογία αναγνωρίζει πλεόν την ολοένα αυξανόμενη αναγκαιότητα διαφοροποίησης των εκπαιδευτικών στρατηγικών, κυρίως γιατί αναγνωρίζεται ο μαθητής ως μια ολότητα, πολύπλευρη με μοναδικές και διαφορετικές ανάγκες, ρυθμό, κλήσεις κι ενδιαφέρονται.

Ας μην ξεχνάμε την ματαίωση και τη σταδιακή αποσύνδεση όσων μαθητών νιώθουν ότι δεν συμβαδίζουν με την πλειονότητα της ομάδας. Υπάρχουν μαθητές που αποκόπτονται από την διαδικασία είτε επειδή δεν τα καταφέρνουν είτε επειδή βρίσκουν το μάθημα ανιαρό όπως και μαθητές που γνωρίζουν ήδη όσα διδάσκονται και δεν έχουν κίνητρο να εμπλακούν μιας και χρειάζονται από τον δάσκαλο το κάτι παραπάνω.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία ανοίγει τον δρόμο στη δυναμική παρουσία των μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες. 

“Όταν ένας δάσκαλος προσπαθεί να διδάξει κάτι σε ολόκληρη την τάξη την ίδια στιγμή, οι πιθανότητες είναι το ένα τρίτο των παιδιών να το ξέρει ήδη, το ένα τρίτο να το κατανοήσει και το ένα τρίτο που θα απομείνει να μην το κατακτήσει. Άρα τα δύο τρίτα των παιδιών σπαταλούν τον χρόνο τους.”

– Lilian Katz, Professor Emeritus, College of Education, University of Illinois at Urbana-Champaign

Διαφοροποιημένη Διδασκαλία Και Συμπερίληψη

Είναι πλέον διακριτό στις μαθητικές κοινότητες ότι υπάρχουν παιδιά με διαφορετικά ενδιαφέροντα, κλίσεις ή γλωσσική ετοιμότητα, τόσο λόγω της πολυπολιτισμικότητας, όσο και λόγω της σταδιακής ενασχόλησης των παιδιών σε μεγαλύτερο βαθμό από ποτέ με πλήθος δράσεων όπως μουσική, ρομποτική, αθλητισμό, κ.α.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία λοιπόν συνδέεται άμεσα με τη συμπερίληψη διότι αποδεικνύει και προάγει τον σεβασμό του δασκάλου στην πάσης φύσεως διαφορετικότητα του μαθητή.

Πρόκειται για μια μέθοδο που αγκαλιάζει και αναδεικνύει τη δυναμική κι άλλων τεχνικών διδασκαλίας όπως:

• η συνεργατική μάθηση, 
• η αποδοχή της θεωρίας σχετικά με τις πολλαπλές ευφυΐες,
• η βιωματική – ανακαλυπτική μάθηση, 
• το μαθητοκεντρικό μοντέλο. 

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία έχει ως απώτερο σκοπό να εμπλέξει στη διαδικασία όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από τις δεξιότητες και το μαθησιακό τους προφίλ. Πρόκειται για τη δημιουργία μιας προσανατολισμένης εκπαιδευτικής εμπειρίας για κάθε μαθητή με μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας στην άμεση εμπλοκή και αποτελεσματικότητα.

Το γνωστικό αντικείμενο αντιμετωπίζεται ως ένα καλά οργανωμένο project κυρίως με ολιστική/διαθεματική προσέγγιση. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή μετωπική διδασκαλία, σε αυτήν την περίπτωση, ο εκπαιδευτικός δεν διδάσκει στο σύνολο της τάξης το εν λόγω αντικείμενο αλλά χρησιμοποιεί διαφορετικές μεθόδους για την κάθε ομάδα την οποία έχει συγκροτήσει.

Οι μαθητές έχουν πολλαπλές επιλογές για τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίσουν την πληροφορία, θα προσλάβουν τη διδακτέα ύλη και θα εκφράσουν όσα έμαθαν, όπως ορίζει η Carol Ann Tomlinson, εισηγήτρια της διαφοροποιημένης διδασκαλίας.

Πώς; Διαμορφώνοντας τους κάτωθι παράγοντες:

• Περιεχόμενο
  Διατυπώνοντας τις μαθησιακές ανάγκες, πληροφορίες, ιδέες, ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή, παρέχονται οι αντίστοιχες πηγές πού θα μπορέσουν να στηρίξουν την εκπαιδευτική διαδικασία.
• Διαδικασία
  Πρόκειται για τις δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν τον μαθητή να ανακαλύψει τη γνωστική πληροφορία και να την μετουσιώσει σε γνώσεις.
• Προϊόντα
  Εργασίες ή δραστηριότητες διαβαθισμένης δυσκολίας με τις οποίες ο μαθητής καλείται να παρουσιάσει το νέο γνωστικό αντικείμενο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αποδεικνύεται η πραγματική κατάκτηση του.

Εδώ χρειάζεται να σημειώσουμε ότι οι δάσκαλοι συνήθως:

• Αναθέτουν μία εργασία που να τους κινητοποιεί χωρίς να είναι ιδιαίτερα δύσκολη (αποφεύγοντας έτσι την πιθανότητα οι μαθητές να μην καταφέρουν την ολοκληρώσουν).
• Δίνουν ξεκάθαρες οδηγίες.
• Δημιουργούν μία δραστηριότητα η οποία να αποδεικνύει τη χρησιμότητα εφαρμογής της νέας γνώσης στον πραγματικό κόσμο.

Οι δάσκαλοι θα ήταν καλό να περιλαμβάνουν οπτικοακουστικά και κιναισθητικά ερεθίσματα με δημιουργικό αλλά και πρακτικό τρόπο. Μπορούν ακόμη να επιλέξουν αν θα επιτρέψουν στους μαθητές να συμπληρώσουν το προϊόν μόνοι τους είτε ως ομάδα.

Τυπικά οι δάσκαλοι επιτρέπουν στους μαθητές να επιλέξουν το είδος της αξιολόγησης που θέλουν να συμπληρώσουν και οφείλουν να καταστήσουν σαφές ότι οι μαθητές δεν μπορούν πάντα επιλέγουν τον ίδιο τρόπο αξιολόγησης.

• Εκπαιδευτικό περιβάλλον
  Λαμβάνεται υπόψη το κλίμα της τάξης και η δυναμική των ομάδων που συστάθηκαν.

Δεν θα ήταν πετυχημένη η διαφοροποιημένη διδασκαλία αν ο εκπαιδευτικός δεν εξασφαλίσει εκ των προτερων ένα αποτελεσματικό εκπαιδευτικό περιβάλλον το οποίο διέπεται από κανόνες, διαδικασίες και σεβασμό ανάμεσα στους μαθητές.

Δημιουργώντας γωνιές γνωστές και ως κέντρα μάθησης, όπου οι μαθητές μπορούν να δουλέψουν ήσυχα χωρίς περισπασμούς είτε ατομικά είτε ομαδικά.

Πώς θα το πετύχει αυτό;

• Προσφέροντας πολυπολιτισμικό υλικό.
• Αναπτύσσοντας διαδικασίες που βοηθούν τους μαθητές να δουλεύουν ομαδικά.

Αφού παρουσιάστηκαν οι 4 βασικοί παράγοντες που ορίζουν το στήσιμο της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, μεταβαίνουμε στην υλοποίηση, σημειώνοντας με ποια κριτήρια συνήθως γίνεται η συγκρότηση των ομάδων εργασίας.

Η συγκρότηση των ομάδων στηρίζεται σε τρεις βασικούς παράγοντες:

1. Ετοιμότητα

Δηλαδή το γνωστικό πεδίο και την ικανότητα των μαθητών σε σχέση με τους μαθησιακούς στόχους. Η ετοιμότητα αναφέρεται στην προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών και το επίπεδο δεξιοτήτων σε σχέση με τη διδακτέα ύλη. Το επίπεδο ετοιμότητας ενός μαθητή μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο ή τα γνωστικά πεδία.

Για παράδειγμα ένας μαθητής μπορεί να έχει εμπεριστατωμένη γνώση σχετικά με την αρχαία Ελλάδα αλλά να μην γνωρίζει αρκετά για την παλαιολιθική και την νεολιθική εποχή. Ας μην ξεχνάμε πως το επίπεδο ετοιμότητας ενός μαθητή επηρεάζεται από το γνωστικό υπόβαθρο της οικογένειάς του, τις εμπειρίες ζωής του, αλλά και την προηγούμενη μάθηση.

Οι δάσκαλοι μπορούν να εξακριβώσουν το επίπεδο κάθε μαθητή σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο με τους εξής τρόπους:

• Εξετάζοντας τα αποτελέσματα επίσημων και ανεπίσημων δοκιμασιών (test και pre-test).
• Συμβουλευόμενοι τα ακαδημαϊκά σκορ του μαθητή.
• Συντάσσοντας ένα ατομικό μέτρο αξιολόγησης.
• Δίνοντας ένα πίνακα τύπου kwl (τι γνωρίζω, τι θα ήθελα να μάθω, τι έμαθα).

2. Ενδιαφέροντα

Τις προτιμήσεις δηλαδή των μαθητών για ένα συγκεκριμένο θέμα πού θα μπορέσουν να αποτελέσουν το κίνητρο του μαθητή για να εμπλακεί στη διαδικασία.

Ένας δάσκαλος μπορεί να ανακαλύψει τα ενδιαφέροντα του κάθε μαθητή ρωτώντας για τις δραστηριότητες που ακολουθούν εκτός τάξης, στον ελεύθερο χρόνο τους καθώς και τη θεματολογία την οποία αρέσκονται.

Αυτό μπορεί να γίνει ζητώντας από τους μαθητές:

•  Να συζητήσουν για τα ενδιαφέροντά τους.
•  Να κάνουν μία λίστα με ενδιαφέροντά τους.
•  Να γράψουν μία εισαγωγική παράγραφο για τον εαυτό τους.
•  Να πάρουν μέρος σε δραστηριότητες που ενδυναμώνουν την οικειότητα μεταξύ των μελών της τάξης.

3. Μαθησιακό Προφίλ

Τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο ο κάθε μαθητής προσεγγίζει τη γνωστική πληροφορία. Ο τρόπος αυτός μάλιστα διαμορφώνεται ανάλογα με το φύλο, τη μαθησιακή του στάση, το πολιτισμικό του περιβάλλον, το επίπεδο γλωσσομάθειας, την προϋπάρχουσα γνώση, τα κίνητρα και τις ανάγκες, τους τύπους νοημοσύνης που τον διαμορφώνουν.

Οι δάσκαλοι μπορούν να διαπιστώσουν την μέθοδο εκμάθησης που προτιμουν οι μαθητές παραδίδοντας προς συμπλήρωση ένα ερωτηματολόγιο ή παρατηρώντας τους μαθητές τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος.

Η διαφοροποίηση δεν ζητά από τους δασκάλους να ξεκινήσουν από το να εξατομικεύσουν τη διδασκαλία, ζητά από τους δασκάλους να ψάξουν μοτίβα αναγκών.

Carol Ann Tomlinson (2010)

Διαφοροποιημένη Διδασκαλία Και Καθολικός Σχεδιασμός

Ο καθολικός σχεδιασμός στο χώρο της εκπαίδευσης ξεκίνησε κυρίως ως αναγκαιότητα δεδομένων των νέων τεχνικών διδασκαλίας όπως είναι: 

• η διαθεματική προσέγγιση, 
• η συνεργατική μάθηση, 
• το μαθητοκεντρικό προφίλ διδασκαλίας 
• η βιωματική κι ανακαλυπτική μάθηση.

Πηγή εικόνας

Ας μην ξεχνάμε ότι πλέον στις σχολικές αίθουσες υπάρχουν ολοένα και περισσότεροι μαθητές με διακριτές διαφορετικές καταβολές. 

Μαθητές με:

• διαγνωσμένα μαθησιακά προβλήματα, 
• παιδιά δίγλωσσα η αλλοεθνή,
• αλλόθρησκα 

που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν ως τα ξεχασμένα άκρα μιας καμπύλης κανονικής κατανομής, αποκτούν δυναμική υπόσταση μέσα στο μαθησιακό γίνγνεσθαι.

Με τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας άλλα κυρίως με την ελπιδοφόρα μεταστροφή των επιταγών της εκπαίδευσης, οι μαθησιακοί στόχοι προσαρμόζονται στους μαθητές κι όχι οι μαθητές σε αυτούς. 

Με απλά λόγια, το μάθημα δεν γίνεται για το μάθημα αλλά για τους μαθητές κι ο δάσκαλος έχει χρέος να εγείρει όλους τους μαθητές του με το κατάλληλο έναυσμα ενδιαφέροντος και γενικά με όλα το σχέδιο μαθήματος. 

Ωστόσο δεν είναι μόνο αυτοί οι λόγοι αναγκαιότητας. Ακόμη και τα παιδιά που μιλούν την ίδια γλώσσα και δεν έχουν κάποια μαθησιακή δυσκολία είναι πιθανόν να μαθαίνουν πολύ διαφορετικά το ένα από το άλλο σε σχέση με την κουλτούρα ή με τις πολλαπλές ευφυΐες κατα τον Gardner.

Εδώ να θυμίσουμε εν συντομία ότι ο θιασώτης της θεωρίας αυτής μιλάει για την πολλαπλή νοημοσύνη, το σύνολο δηλαδή των νοητικών ικανοτήτων μας που είναι διακριτές αλλά και με κοινά σημεία επαφής καθώς απαρτίζουν τον μαθητή ως ολότητα.

Οι ικανότητες που κατηγοριοποιούν την ανθρώπινη νοημοσύνη μας είναι:

•  μουσική – ρυθμική,
•  οπτικοχωρική,
•  γλωσσική,
•  λογικομαθηματική,
•  σωματική – κιναισθητική,
•  διαπροσωπική,
•  ενδοπροσωπική,
•  νατουραλιστική,
•  υπαρξιακή.

Για ενεργοποίηση της κάθε νοημοσύνης που βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή ευθύνεται τόσο το εκπαιδευτικό σύστημα, όσο και το περιβάλλον στο οποίο το παιδί μεγαλώνει. Γι’ αυτό χρειάζεται πληθώρα ερεθισμάτων και κατά συνέπεια ολιστική προσέγγιση και διαθεματική διδασκαλία.

Πάλι μιλάμε για μία εκπαιδευτική προσέγγιση η οποία καθορίζει το σχέδιο μαθήματος κατά τέτοιο τρόπο ώστε να επωφελούνται όλοι οι μαθητές. Πρόκειται για μία διαδικασία δομημένη έτσι ώστε η διαφορετικότητα να είναι η πυξίδα της.

Να μην απαιτείται δηλαδή τροποποίηση σχεδιασμού σε κάθε ένα κομμάτι της ύλης που υπαγορεύει στον εκπαιδευτικό το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών που ακολουθεί.

Δραστηριότητες Διαφοροποιημένης Διδασκαλίας

Μερικές φορές, η εφαρμογή της θεωρίας στην πράξη είναι μια πρόκληση. Η αλήθεια είναι ότι η εμπειρία και η κατάλληλη προετοιμασία μπορούν να αποδειχθούν επωφελείς για να υλοποιηθεί η διαφοροποιημένη διδασκαλία. Δραστηριότητες όπως οι παρακάτω είναι λίγες μόνο από εκείνες που ίσως φανούν χρήσιμες σε έναν εκπαιδευτικό.

• Καλλιτεχνική έκφραση – Οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν έναν τρόπο για να παρουσιάσουν όσα έμαθαν, πχ με μια ζωγραφιά, ένα τραγούδι, ένα μονόπρακτο θεατρικό, μια μινιατούρα, κλπ.
• Επιλογή σειράς – Όπου είναι εφικτό, οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν με ποια σειρά θα μάθουν τις καινούργιες πληροφορίες.
• Αποκοπή και επικόλληση – Οι μαθητές μπορούν να κόψουν και να κολλήσουν πάνω σε ένα χαρτόνι εικόνες από την κατακτημένη γνώση δίπλα στον ορισμό.
• Δραστηριότητες STEM / STEAM – Χρησιμοποιώντας τις νέες γνώσεις τους οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν και την κριτική σκέψη τους.
• Σταυρόλεξα και κρυπτόλεξα – Το επίπεδο των παιχνιδιών μπορεί να προσαρμοστεί ανάλογα. 
• Διαλείμματα – Μικρά ολιγόλεπτα διαλείμματα ανάμεσα σε καινούργιες πληροφορίες μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμα για τη συγκέντρωση κάποιων μαθητών.
• Δημιουργία ερωτήσεων – Μια χρήσιμη τακτική είναι να κάνει ο ίδιος ο μαθητής μια ερώτηση σχετικά με τα όσα διδάχθηκε και να τη δώσει στο διπλανό του για να την απαντήσει.

Βιβλιογραφία Πάνω Στη Διαφοροποιημένη Διδασκαλία

Υπάρχουν βιβλία στην αγορά που εξετάζουν το θέμα της διαφοροποιημένης διδασκαλίας και προτείνουν πρακτικούς τρόπους προσέγγισής της στην τάξη. Από θέματα αξιολόγησης μέχρι πλάνα μαθημάτων, τα παρακάτω βιβλία μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό.

• Διαφοροποιημένη Διδασκαλία – Λειτουργική Και Αποτελεσματική Εφαρμογή.
  Συγγραφείς: Σταυρούλα Βαλιαντή, Λεύκιος Νεοφύτου
  Εκδόσεις: Πεδίο
• Διαφοροποιημένη Διδασκαλία – Θεωρητικές Προσεγγίσεις Και Εκπαιδευτικές Πρακτικές
  Συγγραφείς: Σουζάνα Παντελιάδου, Διαμάντω Φιλιππάτου
  Εκδόσεις: Πεδίο
• Διαφοροποιημένη Παιδαγωγική – Από Τη Θεωρία Έως Τη Διδασκαλία
  Συγγραφέας: Ειρήνη Κορρέ
• Διαφοροποιημένη Διδασκαλία Στη Γλώσσα
  Συγγραφέας & Εκδόσεις: my-book.gr
• Διαφοροποίηση Της Διδασκαλίας Και Της Μάθησης
  Συγγραφείς: Μαίρη Κουτσελίνη, Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκης