Κοιλιοκάκη Σε Παιδιά: Τι Είναι, Συμπτώματα, Διατροφή & Τι Απαγορεύεται

Η κοιλιοκάκη είναι μια πάθηση που μπορεί να επηρεάσει την υγεία των παιδιών. Είναι σημαντικό για τους γονείς να είναι σε επιφυλακή για τυχόν συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάζουν τα παιδιά τους, ακόμα και αν δεν είναι εμφανή.

Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub θα δούμε:

• Τι είναι η κοιλιοκάκη (στα παιδιά).
• Πώς γίνεται η διάγνωση.
• Πότε εμφανίζεται η κοιλιοκάκη.
• Τι απαγορεύεται να τρώει ένα παιδί με κοιλιοκάκη.
• Ποια τρόφιμα μπορεί να καταναλώσει ένα παιδί με κοιλιοκάκη.
• Ενδεικτικές προτάσεις διατροφής για κοιλιοκάκη.

Τι Είναι Η Κοιλιοκάκη Στα Παιδιά;

Η κοιλιοκάκη είναι μία χρόνια αυτό-άνοση εντεροπάθεια που πυροδοτείται από την κατανάλωση της γλουτένης σε άτομα με γενετική προδιάθεση. Προκαλούνται ανοσολογικές αντιδράσεις που έχουν ως αποτέλεσμα ιστολογικές αλλαγές στο λεπτό έντερο.

Η γλουτένη είναι μία πρωτεΐνη που αποτελείται από τις προλαμίνες και τις γλουτενίνες και φυσικά βρίσκεται σε δημητριακά όπως: το σιτάρι, το κριθάρι και η σίκαλη. Στα παιδιά εμφανίζεται κυρίως στην ηλικιακή ομάδα των παιδιών < 5 ετών.

Πώς Γίνεται Η Διάγνωση; Υπάρχει Εξέταση Αίματος Για Την Κοιλιοκάκη;

Η διάγνωση πρέπει να γίνεται όταν το παιδί συνεχίζει να καταναλώνει γλουτένη και με την καθοδήγηση γαστρεντερολόγου. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας και Διατροφής (ESPGHAN), σε παιδιά > 2 ετών γίνεται έλεγχος των αντισωμάτων IgA έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης μετά από αιμοληψία ενώ σε παιδιά < 2 ετών είναι πιο χρήσιμη η εξέταση των αντισωμάτων IgG έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης. 

Για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζεται να γίνει διερεύνηση ιστολογικών ευρημάτων μέσω βιοψίας του λεπτού εντέρου. Ο γονιδιακός έλεγχος γίνεται συνήθως για κλινικούς σκοπούς ώστε να αποκλειστεί η κοιλιοκάκη.

Πότε Εμφανίζεται Η Κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής, από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη. Συχνά εμφανίζεται μόλις το βρέφος ξεκινήσει τις στερεές τροφές, δηλαδή στους 6 μήνες περίπου.

Η μέση ηλικία διάγνωσης είναι μεταξύ της 4ης και της 6ης δεκαετίας της ζωής, με περίπου το 20% των περιπτώσεων να διαγιγνώσκονται σε άτομα άνω των 60 ετών. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά, φάνηκε πως η μέση ηλικία διάγνωσης ήταν τα 46 έτη.

Δεν είναι επίσης σπάνιο μια γαστρεντερική ή ιογενής λοίμωξη, κάποια χειρουργική επέμβαση, η εγκυμοσύνη ή το έντονο στρες να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της κοιλιοκάκης.

Πώς Θα Καταλάβουμε Αν Ένα Παιδί Έχει Κοιλιοκάκη;

Αν και υπάρχει μεγάλη ετερογένεια στα συμπτώματα, ορισμένα πιο κλασσικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Διάρροια
• Απώλεια βάρους 
• Χαμηλό ανάστημά (συγκριτικά με τις καμπύλες ανάπτυξης του βιβλιαρίου υγείας του παιδιού) και δεδομένου πως ο ρυθμός ανάπτυξης είναι σημαντικό κριτήριο της θρέψης του παιδιού μπορεί να αναγνωριστεί ως σύμπτωμα. 

Ωστόσο μπορεί να παρατηρούνται και μη ειδικά συμπτώματα όπως:

• Ανορεξία
• Εμετός
• Κοιλιακός πόνος, 
• Πρήξιμο 
• Δυσκοιλιότητα. 

Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν μη γαστρεντερικά συμπτώματα όπως αναιμία, ηπατικές ανωμαλίες και νευρολογικά συμπτώματα.

Υπάρχει Φάρμακο Για Την Κοιλιοκάκη;

Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα των γονιών είναι αν θεραπεύεται η κοιλιοκάκη. Σύμφωνα με την μέχρι τώρα βιβλιογραφία, η θεραπεία 1ης γραμμής αφορά την δια βίου αυστηρή υιοθέτηση της Δίαιτας Ελεύθερης Γλουτένης.

Απαιτείται παρακολούθηση από γαστρεντερολόγο, ενημέρωση – εκπαίδευση από εξειδικευμένο διαιτολόγο ενώ ενθαρρύνεται η συμμετοχή σε συλλόγους ατόμων με κοιλιοκάκη όπως η Ελληνική εταιρεία για την Κοιλιοκάκη, για ενημέρωση και υποστήριξη σε καθημερινές δυσκολίες (π.χ. εύρεση κατάλληλων εστιατορίων). 

Επίσης, είναι σημαντικό να γνωρίζετε πως προβλέπεται αποζημίωση για την προμήθεια των ειδικών προϊόντων ελεύθερων γλουτένης από τον ΕΟΠΠΥ. Ωστόσο αναγνωρίζεται από την επιστημονική κοινότητα η ανάγκη για ανάπτυξη νέων θεραπειών (εμβόλια) για τη βέλτιστη ποιότητα ζωής των ατόμων με κοιλιοκάκη.

Τι Απαγορεύεται Στην Κοιλιοκάκη;

Στο πλαίσιο της υιοθέτησης της Δίαιτας Ελεύθερης Γλουτένης (ΔΕΓ) αποκλείονται τρόφιμα που περιέχουν σιτάρι, σίκαλή ή κριθάρι. Είναι απαραίτητη λοιπόν η εκπαίδευση για τις πηγές γλουτένης καθώς και η πρόσβαση σε έγκυρη πληροφόρηση όπως οι ετικέτες τυποποιημένων προϊόντων για τον έλεγχο της προστιθέμενης γλουτένης.

Πιο συγκεκριμένα όμως, τι απαγορεύεται στην κοιλιοκάκη;

Τρόφιμα Που Περιέχουν Κριθάρι, Σίκαλή, Σιτάρι Αποφεύγονται

• Δημητριακά πρωινού από σιτάρι – κριθάρι – βρόμη,
• μούσλι,
• granola,
• μπάρες δημητριακών,
• μπισκότα,
• έτοιμα κέικ,
• σιμιγδάλι,
• κλασσικά-χειροποίητα ζυμαρικά (μακαρόνια, ραβιόλια, νιόκι),
• noodles αυγού,
• τραχανάς,
• χυλοπίτες,
• ζυμαρικά με όσπρια (περιέχουν σιμιγδάλι σιταριού),
• πλιγούρι,
• κους-κους,
• προϊόντα από αλεύρι ζέας,
• ολύρα (spelt), σειτάν, γλυκά που περιέχουν αλεύρι σιταριού,
• έτοιμα αρτοπαρασκευάσματα (πίτες, μπουγάτσα, κουλούρι Θεσσαλονίκης, κριτσίνια, κράκερ),
• παιδικά γιαουρτάκια με δημητριακά.

Ωστόσο, η γλουτένη βρίσκεται και σε πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα δεδομένου πως χρησιμοποιείται στην βιομηχανία τροφίμων ως προσθετό/βελτιωτικό τροφίμων.

Έτσι και μη δημητριακά προϊόντα μπορεί να περιέχουν άμυλο σίτου, τροποποιημένο άμυλο σίτου, βύνη κριθαριού, πίτουρο βρόμης, αλεύρι ή άμυλο σίκαλης. Σημαντικό είναι να διευκρινίζεται η πηγή του αμύλου (από καλαμπόκι ή σιτάρι) ώστε να μπορεί να καταναλωθούν τα προϊόντα ασφαλώς.

Τρόφιμα Που Θέλουν Προσοχή – Κρυφές Πηγές Γλουτένης Ως Πρόσθετο

• Αλλαντικά (τροποποιημένο άμυλο),
• έτοιμα παναρισμένα κρέατα (π.χ. κοτομπουκιές),
• έτοιμα μπιφτέκια,
• μπέικιν πάουντερ,
• άχνη ζάχαρη,
• επιδόρπια γιαουρτιού (τροποποιημένο άμυλο),
• πουτίγκες (άμυλο),
• ρυζόγαλο (άμυλο),
• γλειφιτζούρια,
• παγωτό (τροποποιημένο άμυλο ή αλεύρι σιταριού/κριθαριού),
• έτοιμες σάλτσες,
• μουστάρδα,
• κακάο,
• σκόνη για ρόφημα σοκολάτας,
• έτοιμα μείγματα για καρυκεύματα,
• έτοιμα μείγματα για σούπες.

Παράλληλα, η γλουτένη μπορεί να έχει προστεθεί σε τσίχλες, οδοντόκρεμες, καλλυντικά (κραγιόν) και φάρμακα. Είναι σημαντικό λοιπόν να γίνεται διάβασμα της ετικέτας τροφίμων/προϊόντων για να είναι κατανοητό αν υπάρχει γλουτένη ως πρόσθετο και στα προϊόντα που επιλέγονται να αναγράφεται η επισήμανση «χωρίς γλουτένη».

Κοιλιοκάκη Και Παιδιά: Ποια Τρόφιμα Μπορούν Να Καταναλώσουν;

• Τρόφιμα που επιτρέπονται
  κρέας, τυρί, γάλα, γιαούρτι, αυγό, όσπρια, ζυμαρικά από 100% όσπρια (100% αλεύρι οσπρίου π.χ. κόκκινες φακές – ρεβίθια), σόγια, ψάρια, λαχανικά, φρούτα.
• Αμυλούχα τρόφιμα φυσικά χωρίς γλουτένη
  ρύζι, κινόα, καλαμπόκι, αμάρανθος, κεχρί, φαγόπυρο, ταπιόκα, teff, πατάτα.
• Προϊόντα ελεύθερα γλουτένης (που μπορεί να έχει αφαιρεθεί)
  ψωμί -φρυγανιές – τορτίγια – μακαρόνια χωρίς γλουτένη, δημητριακά πρωινού με αλεύρι ρυζιού – καλαμποκιού, δημητριακά από κινόα, δημητριακά με επισήμανση χωρίς γλουτένη, έτοιμα μπισκότα, έτοιμη ζύμη για πίτσα, noodles ρυζιού.

Σχετικά με την κατανάλωση βρόμης, μπορεί να ενταχθεί στο πλάνο διατροφής εφόσον η κλινική εικόνα του παιδιού έχει σταθεροποιηθεί. Ένα παιδί μπορεί να καταναλώνει 20-25 γρ/ημέρα «καθαρής βρόμης» δηλαδή με την επισήμανση «χωρίς γλουτένη».  

Επιμόλυνση Τροφίμων Με Γλουτένη – Εκπαίδευση

Καθοριστικής σημασίας είναι να εξασφαλιστεί πως δεν έχει γίνει επιμόλυνση των κατάλληλων τροφίμων με άλλα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη κατά τη φάση της μαγειρικής ή της αποθήκευσής τους. Για να εξασφαλιστεί αυτό χρειάζονται:

• Διαφορετικά μαγειρικά σκεύη (κατσαρόλα, μαχαιροπίρουνα, πιάτα, ξύλα κοπής).
• Χρήση αντικολλητικού χαρτιού στην τοστιέρα για αποφυγή επαφής με της επιφάνειας που χρησιμοποιούν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας με το ψωμί χωρίς γλουτένη.
• Η φύλαξη τροφίμων να γίνεται σε διαφορετικά μπολ και σε χώρους που δεν επεξεργάζεται αλεύρι.
• Πολύ καλό πλύσιμο σκευών, χεριών.

Παρατηρούνται επίσης πρακτικές δυσκολίες με την συμμόρφωση σε δίαιτα ελεύθερης γλουτένης και γι’ αυτό απαιτείται εκπαίδευση σχετικά με την προετοιμασία γευμάτων τόσο της οικογένειας αλλά και του συνολικού περιβάλλοντος ώστε να είναι εφικτή η αποφυγή των πηγών γλουτένης, των προϊόντων που περιέχουν γλουτένη ως πρόσθετο και της επιμόλυνσης. 

Δεδομένου πως το ανεκτό όριο κατανάλωσης γλουτένης μπορεί να αντιστοιχεί μόλις σε ένα ψίχουλο ψωμιού είναι απαραίτητο να υπάρχει ενημέρωση στο σχολείο σχετικά με τα κεράσματα που μπορεί να δεχθεί το παιδί. 

Αντίστοιχα συστήνεται να γίνει ενημέρωση στον διοργανωτή κάποιας εκδήλωσης (π.χ. σε συμμετοχή σε πάρτυ, σε εξωτερικό γεύμα, σε κατασκηνώσεις) που θα συμμετέχει και κάποιο παιδί με κοιλιοκάκη για να διασφαλιστεί πως θα υπάρχουν επιλογές που θα μπορέσει να απολαύσει.  

Ενδεικτικές Προτάσεις Διατροφής Για Κοιλιοκάκη

• Μεσημεριανό
  Κοτόπουλο κοκκινιστό με ρύζι/κινόα και λαχανικά ή ψάρι ψητό με πατατοσαλάτα ή σπιτικό ψητό σνίτσελ με αλεύρι χωρίς γλουτένη, ψητές πατάτες και ψητά λαχανικά.
• Βραδινό
  Τορτίγια χωρίς γλουτένη με τυρί, αυγό, μαρούλι ή σπιτικές κοτομπουκιές με κοτόπουλο, μουστάρδα και φρυγανιές χωρίς γλουτένη με σαλάτα ή κοτόπουλο με noodles ρυζιού και λαχανικά ή πράσινη σαλάτα με καλαμπόκι, τυρί, αυγό και μαγιονέζα.

*Συστήνεται η κατανάλωση έτοιμων αρτοπαρασκευασμάτων χωρίς γλουτένη (μπισκότα, γκοφρέτες, κρουασάν) να γίνεται σε μικρή συχνότητα λόγω της χαμηλής θρεπτικής αξίας τους (υψηλά σε απλούς υδατάνθρακες και λιπαρά)

** Το παιδί και λόγω του κινδύνου της επιμόλυνσης συστήνεται τόσο στο σχολείο και όσο σε εκδρομές να καταναλώνει σπιτικά σνακ.

Δείτε εδώ προτάσεις για υγιεινή διατροφή για παιδιά.

Πηγές

1. ESPGHAN Working Group on Coeliac Disease Diagnosis, ESPGHAN Gastroenterology Committee, & European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (2012). European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition guidelines for the diagnosis of coeliac disease. Journal of pediatric gastroenterology and nutrition, 54(1), 136–160. https://doi.org/10.1097/MPG.0b013e31821a23d0
2. Elli, L., et al., (2019). Management of celiac disease in daily clinical practice. European journal of internal medicine, 61, 15–24. https://doi.org/10.1016/j.ejim.2018.11.012