Πόσοι από μας έχουμε νιώσει απελπισία μπροστά στο κλάμα του μωρού μας όταν φεύγουμε από το οπτικό του πεδίο ή του παιδιού μας όταν πάμε να φύγουμε από το σπίτι;
Και όμως, όσο κι αν είναι κοινή αντίληψη, δεν έχουμε κάνει κάποιο λάθος. Πρόκειται για μια φυσιολογική κατάσταση στην οποία απαιτείται η δική μας αγάπη και φροντίδα.
Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub, θα αναλύσουμε:
Το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης που περνούν τα περισσότερα μωρά.
Εκδηλώνεται πιο έντονα συνήθως προς τη μητέρα, αλλά όχι αποκλειστικά προς αυτήν, επειδή το μωρό αρχίζει να αντιλαμβάνεται πως αυτό και η μητέρα (ή άλλος κύριος φροντιστής) δεν είναι ένα, αλλά δύο διαφορετικές οντότητες.
Μέχρι τους 9 περίπου μήνες, το μωρό θεωρεί τη μητέρα ως προέκταση του σώματός του. Γύρω σε εκείνη την ηλικία, τα περισσότερα μωρά αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως μπορούν να χωριστούν από τη μητέρα τους: μία σκέψη που τα δυσαρεστεί έντονα. Το άγχος αποχωρισμού στη βρεφική ηλικία είναι ένδειξη ασφαλούς προσκόλλησης με τον γονέα: σημαίνει πως έχει αναπτυχθεί ένας ασφαλής, θετικός, καλός δεσμός μεταξύ βρέφους και γονέα, και το βρέφος νιώθει ασφαλές στην παρουσία του γονέα αυτού.
Το άγχος αποχωρισμού, πέρα από φυσιολογικό, είναι και λειτουργικό: εξυπηρετεί την επιβίωση του βρέφους (ή παιδιού) σε συνθήκες που αντιλαμβάνεται ως επικίνδυνες. Είναι ο μόνος τρόπος που έχει για να προφυλάξει τον εαυτό του, όταν δε νιώθει ασφαλές: να ζητήσει την ασφάλεια και προστασία της μητέρας του (ή όποιου ενήλικα νιώθει πιο οικείου).
Συνήθως παρουσιάζεται ως δυσκολία αποχωρισμού από τον κύριο φροντιστή: για παράδειγμα, κλάμα του μωρού όταν η μαμά φεύγει από το δωμάτιο ή όταν ο μπαμπάς το αφήνει κάτω από την αγκαλιά του.
Άλλα σημάδια άγχους αποχωρισμού στη βρεφική ηλικία είναι:
Επιπλέον εκφάνσεις συμπεριλαμβάνουν δυσκολίες ύπνου ή αλλαγή στους προηγούμενους ρυθμούς ύπνου, για παράδειγμα το μωρό μπορεί να ξυπνάει νωρίτερα, να πηγαίνει για ύπνο αργότερα ή να ξυπνάει συχνά μέσα στη νύχτα, αναζητώντας τους γονείς του. Η έκταση και η ένταση του άγχους αποχωρισμού μπορεί να διαφέρει πολύ από παιδί σε παιδί.
Πότε ξεκινάει λοιπόν το άγχος αποχωρισμού; Συνήθως εκδηλώνεται γύρω στους 9 μήνες, αν και, πιο σπάνια, σε κάποια μωρά, μπορεί να εμφανιστεί μέχρι και από 6 μηνών.
Συχνά παραμένει έντονο μέχρι και τους 18 μήνες, όπου συνήθως συμβαίνει η δεύτερη κλιμάκωσή του, μετά την αρχική του εμφάνιση.
Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε το πόσο διαρκεί το άγχος αποχωρισμού. Για κάποια μωρά διαρκεί λίγους μήνες, για άλλα παιδιά μπορεί να διαρκέσει και μέχρι τα 3 ή 4 έτη. Επίσης, άγχος αποχωρισμού που είχε υποχωρήσει, μπορεί να επανεμφανιστεί ή να κλιμακωθεί λόγω αλλαγής συνθηκών (π.χ. αποθηλασμού, έναρξης ημερήσιας φροντίδας, χωρισμού γονέων, άφιξης νέου μέλους στην οικογένεια, κλπ). Η απάντηση λοιπόν στο πότε τελειώνει το άγχος αποχωρισμού δεν είναι η ίδια για όλους.
Ο θηλασμός δεν φαίνεται να σχετίζεται με το άγχος αποχωρισμού. Το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης, που περνούν τα περισσότερα μωρά, ανεξαρτήτως από το αν θηλάζουν. Έρευνες δείχνουν πως ο θηλασμός έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τη σύνδεση μητέρας-βρέφους (“ασφαλής προσκόλληση”). Μητέρες που θηλάζουν μπορούν να επιλέξουν τον θηλασμό για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του μωρού κατά την εκδήλωση του άγχους αποχωρισμού, καθώς είναι ένας άμεσος και αποδοτικός τρόπος σύνδεσης.
Ο αποθηλασμός είναι δύσκολος για πολλά παιδιά, όταν δεν το επιλέγουν εκείνα αλλά είναι πρωτοβουλία της μαμάς. Ο αποθηλασμός έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει άγχος αποχωρισμού. Επομένως, είναι πιθανό να κλιμακώσει, αν συμπέσει με περίοδο που το παιδί το εκδηλώνει έντονα.
Αν μπορεί να αποφευχθεί η έναρξη του αποθηλασμού με την περίοδο φυσικής κλιμάκωσης του άγχους αποχωρισμού (γύρω στους 9 μήνες για τα περισσότερα μωρά, και ξανά γύρω στους 18 μήνες), και να μη συμπέσει με άλλες μεγάλες αλλαγές στη ζωή του μωρού (π.χ. διαζύγιο, μετακόμιση, έναρξη παιδικού σταθμού, κλπ), είναι προτιμότερο.
Όπως προαναφέραμε, το άγχος αποχωρισμού εμφανίζεται στη βρεφική ηλικία, γύρω στους 9 μήνες, και μπορεί να διαρκέσει και μέχρι τα 3 ή 4 έτη του παιδιού.
Σε μεγάλες μεταβατικές περιόδους και μεγάλες αλλαγές ζωής, το άγχος αποχωρισμού μπορεί να επανέλθει στην επιφάνεια, για παιδιά κάθε ηλικίας, εφήβους και ενήλικες.
Το άγχος αποχωρισμού στα παιδιά είναι μία φυσιολογική αντίδραση στον αντιληπτό κίνδυνο, όταν πρόκειται να βρεθούν σε κατάσταση εκτός της ζώνης ασφαλείας τους (comfort zone), να κάνουν κάτι καινούριο που τα φοβίζει (π.χ. αλλαγή σχολείου) ή όταν βρίσκονται σε περιόδους μεγάλων αλλαγών (π.χ. διαζύγιο, μετακόμιση, πένθος, κλπ.)
Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογικό στάδιο της βρεφικής ανάπτυξης και συμβαίνει στα περισσότερα μωρά, ανεξάρτητα από την ημερήσια φροντίδα τους (π.χ. αν τα φροντίζει στο σπίτι ο γονέας, κάποιος συγγενής, αν πηγαίνουν παιδικό σταθμό, κλπ). Οποιεσδήποτε μεγάλες αλλαγές συμβαίνουν κατά τη φυσική περίοδο του άγχους αποχωρισμού, έχουν τη δυνατότητα να το κλιμακώσουν.
Η έναρξη παιδικού σταθμού, νηπιαγωγείου ή οποιασδήποτε άλλης μορφής daycare, είναι παραδείγματα τέτοιων μεγάλων αλλαγών και έχουν τη δυνατότητα να επαναφέρουν ή να κλιμακώσουν το ήδη υπάρχον άγχος αποχωρισμού. Όπου είναι εφικτό, είναι προτιμότερο οι αλλαγές αυτές να συμβούν πριν ή μετά από έντονες περιόδους άγχους αποχωρισμού.
Όπου αυτό δεν είναι εφικτό, είναι προτιμότερη η πολύ σταδιακή εισαγωγή των αλλαγών.
Για παράδειγμα, για μωρά που ξεκινούν μία νέα μορφή ημερήσιας φροντίδας, προτείνεται μετάβαση σε βάθος 4 με 6 εβδομάδων. Την πρώτη εβδομάδα να επισκεφτούν το νέο πλαίσιο για δύο φορές, μία ώρα την κάθε φορά. Τη δεύτερη εβδομάδα να διπλασιαστεί αυτή η διάρκεια (δύο με τρεις φορές, για δύο ώρες τη φορά). Την τρίτη εβδομάδα να αυξηθεί σε τρεις με τέσσερις φορές, για μισή μέρα τη φορά. Την τέταρτη εβδομάδα να πάνε κάθε μέρα, για έξι ώρες την ημέρα.
Ο οδηγός αυτός είναι κατά προσέγγιση φυσικά, και αν ο γονέας έχει τη δυνατότητα να επιμηκύνει την μεταβατική περίοδο σε έξι εβδομάδες, ή και περισσότερο, θα είναι ακόμα καλύτερα. Αυτό το διάστημα δίνει στο παιδί την ευκαιρία για ομαλή εξοικείωση και μετάβαση από το οικιακό στο σχολικό περιβάλλον.
Οποιεσδήποτε μεγάλες αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού έχουν τη δυνατότητα να επαναφέρουν στην επιφάνεια και να αναζωπυρώσουν το άγχος αποχωρισμού. Η αλλαγή συνθηκών ύπνου είναι μία από αυτές τις μεγάλες αλλαγές για τα περισσότερα παιδιά.
Είτε πρόκειται για διακοπή συγκοίμησης, είτε για μεταφορά από το δωμάτιο των γονέων στο δικό του δωμάτιο, είτε για οποιαδήποτε άλλη αλλαγή σε σχέση με τον ύπνο, καλό θα ήταν οι αλλαγές να γίνονται σταδιακά και με φροντίδα.
Αλλαγές στις συνθήκες ύπνου που σκοπεύουν να απομακρύνουν το παιδί από τους γονείς (π.χ. Διακοπή συγκοίμησης) καλό είναι να είναι όσο πιο αργές και σταδιακές γίνεται, για να δωθεί η ευκαιρία στο παιδί να προσαρμοστεί ομαλά. Έτσι περιορίζεται πιο εύκολα το άγχος αποχωρισμού σε σχέση με τον ύπνο. Επίσης οι γονείς μπορούν να αναπληρώνουν αυτόν τον χρόνο μέσα στην ημέρα με παιδιά που παρουσιάζουν άγχος αποχωρισμού και κοιμούνται μόνα τους, για να το περιορίσουν.
Το άγχος αποχωρισμού δε θεωρείται παθολογικό από τους ειδικούς θετικής ψυχολογίας. Θεωρείται ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης της βρεφικής ηλικίας και μία φυσιολογική αντίδραση σε ερεθίσματα που προκαλούν αίσθηση κινδύνου σε κάθε ηλικία. Ο ευκολότερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί είναι μέσα από την ασφαλή σχέση με τον κύριο φροντιστή και την ικανοποίηση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού.
Το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται στη βρεφική ηλικία για πρώτη φορά, συνήθως γύρω στους 9 μήνες (πολλοί γονείς παρατηρούν άγχος αποχωρισμού στους 7 μήνες).
Πολλά μωρά βλέπουν κλιμάκωση του άγχους αποχωρισμού ξανά γύρω στους 18 μήνες. Για κάποια μωρά υποχωρεί γύρω στα 2 χρόνια, για άλλα διαρκεί μέχρι τα 3 ή 4 χρόνια. Μπορεί να επανεμφανιστεί σε περιόδους μεγάλων αλλαγών σε κάθε ηλικία.
Η σταδιακή μετάβαση και αργή εισαγωγή μεγάλων αλλαγών είναι καλή ιδέα σε κάθε ηλικία. Αν πρόκειται να επιστρέψει στη δουλειά η μητέρα και το μωρό ξεκινάει παιδικό σταθμό ή φροντίδα από κάποιον συγγενή, καλό είναι να ακολουθηθεί μία πολύ σταδιακή εισαγωγή της νέας συνθήκης, όπως περιγράφηκε παραπάνω, σε βάθος τεσσάρων με έξι εβδομάδων.
Αντίστοιχα, σε περίπτωση διακοπής συγκοίμησης, αποθηλασμού, μετακόμισης, ή οποιασδήποτε άλλης μεγάλης αλλαγής, καλό είναι να επιτραπεί αντίστοιχο χρονικό διάστημα προσαρμογής. Σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, είναι βοηθητικό ο γονέας να τα προετοιμάζει για μεγάλες αλλαγές μέσω της συζήτησης σε επίπεδο που κατανοούν.
Άλλοι βοηθητικοί τρόποι είναι η αφήγηση σχετικών ιστοριών, το παιχνίδι ρόλων, η ζωγραφική, το οπτικοακουστικό υλικό και η επίσκεψη των χώρων που σχετίζονται με την αλλαγή, όπου είναι εφικτό (π.χ. Στην αλλαγή σχολείου, σπιτιού ή πόλης).
Βοηθάει η αναγνώριση των αλλαγών και του τέλους μίας κατάστασης.
Για παιδιά κάθε ηλικίας, επιτρέψτε και καλωσορίστε την έκφραση των μεγάλων τους συναισθημάτων.
Είναι βοηθητικό να έχουν την άδεια και τον χώρο να εκφράσουν τον φόβο τους, τη δυσαρέσκειά τους ή ό,τι άλλο νιώθουν, μπροστά σας. Έτσι μπορούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους, να τα επεξεργαστούν και να τα ρυθμίσουν.
Σε κάθε ηλικία τα παιδιά επωφελούνται από μία σταθερή και προβλέψιμη καθημερινότητα. Χωρίς να υπάρχει ανάγκη για πρόγραμμα χωρίς καμία απόκλιση, είναι βοηθητικό να γνωρίζουν το πρόγραμμα της κάθε μέρας και αυτό να επαναλαμβάνεται σταθερά. Αυτό τους δίνει αίσθημα ασφάλειας και τα προετοιμάζει να δεχθούν καλύτερα όποιες αλλαγές προκύψουν.
Είναι βοηθητικό να αποφεύγετε πολλές μεγάλες αλλαγές ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, αν επιστρέφετε στη δουλειά μετά την άδεια μητρότητας, προσπαθήστε να μην κάνετε ταυτόχρονα αποθηλασμό. Αν κάνετε αποθηλασμό, μην κάνετε ταυτόχρονα διακοπή συγκοίμησης. Αν ένα μεγαλύτερο παιδί περιμένει το νέο του αδερφάκι, αποφύγετε να κάνετε και μετακόμιση την ίδια περίοδο. Καλό είναι να επιτρέπετε τουλάχιστον τρεις μήνες μεταξύ μεγάλων αλλαγών, όπου είναι εφικτό.
Σε κάθε ηλικία, και κυρίως τα μικρότερα παιδιά, τα παιδιά στηρίζονται στους ενήλικες για την ερμηνεία του κόσμου και των συναισθημάτων τους. Αναζητούν την ασφάλεια στις αντιδράσεις των ενηλίκων που εμπιστεύονται. Η στάση του γονέα και ο συναισθηματικός του αυτοέλεγχος είναι καίριας σημασίας για την συναισθηματική αυτορρύθμιση του παιδιού.
Δώστε στο παιδί σας το μήνυμα, λεκτικά και μη, πως είναι ασφαλές και πως είστε εκεί για αυτό, ό,τι και να είναι αυτό που το φοβίζει. Ταυτόχρονα, μη φοβάστε να μοιραστείτε τα δύσκολα συναισθήματά σας, όταν υπερισχύουν.
Παιδιά κάθε ηλικίας έχουν ανάγκη τον χρόνο σας, τη φροντίδα σας και το ενδιαφέρον σας, για να διαχειριστούν αποτελεσματικά το άγχος αποχωρισμού τους.
Το άγχος αποχωρισμού στα βρέφη (μέχρι και 2 ετών περίπου) μπορεί να είναι πολύ έντονο, για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αυτοφροντίδα του γονέα είναι καίριας σημασίας. Μην παραμελείτε την ψυχική σας υγεία και τις δικές σας ανάγκες, σωματικές, ψυχικές, γνωστικές και συναισθηματικές. Κάντε συχνά διαλείμματα, φροντίστε τη διατροφή σας και τον ύπνο σας όσο μπορείτε, βγείτε μια βόλτα, ζητήστε βοήθεια από οικείους σας και κάντε ό,τι χρειάζεστε για να μπορέσετε να ανταποκριθείτε στις ανάγκες του μωρού σας.
Είναι φυσιολογικό το άγχος αποχωρισμού του παιδιού να προκαλεί και σε εσάς άγχος. Είναι ο τρόπος της φύσης για να διασφαλίσει πως θα ανταποκριθείτε στις ανάγκες του παιδιού σας. Αναγνωρίστε το ως φυσιολογική αντίδραση του μωρού σας και δική σας, μην πάτε κόντρα σε αυτήν την ανάγκη, και κάντε ό,τι μπορείτε για να την καλύψετε.
Συνήθως το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται γύρω στους 9 μήνες, αν και, πιο σπάνια, σε κάποια μωρά, μπορεί να εμφανιστεί μέχρι και από 6 μηνών.
Ο θηλασμός δεν φαίνεται να σχετίζεται με το άγχος αποχωρισμού. Ο αποθηλασμός από την άλλη όμως έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει άγχος αποχωρισμού. Επομένως, είναι πιθανό να κλιμακώσει το άγχος αποχωρισμού, αν συμπέσει με περίοδο που το παιδί το εκδηλώνει έντονα.
Οποιεσδήποτε μεγάλες αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού έχουν τη δυνατότητα να επαναφέρουν στην επιφάνεια και να αναζωπυρώσουν το άγχος αποχωρισμού. Η αλλαγή συνθηκών ύπνου είναι μία από αυτές τις μεγάλες αλλαγές για τα περισσότερα παιδιά.
Το άγχος αποχωρισμού δε θεωρείται παθολογικό από τους ειδικούς θετικής ψυχολογίας. Θεωρείται ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης της βρεφικής ηλικίας και μία φυσιολογική αντίδραση σε ερεθίσματα που προκαλούν αίσθηση κινδύνου σε κάθε ηλικία.
