Δυσορθογραφία: Τι Είναι, Πως Βελτιώνεται, Αίτια, Ασκήσεις & Τεστ

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να βοηθήσουμε ένα παιδί που έχει δυσορθογραφία. Το πρώτο όμως που χρειάζεται να κάνουμε είναι να τη διαγνώσουμε σωστά. Σε αυτό το άρθρο του Parents Hub θα δούμε:

• Τι είναι η δυσορθογραφία.
• Πώς γίνεται η διάγνωση.
• Ποια είναι τα αίτια.
• Πώς γίνεται η παρέμβαση / αντιμετώπιση.
• Ασκήσεις για δυσορθογραφία.
• Βιβλία για δυσορθογραφία.

Τι Είναι Η Δυσορθογραφία;

Πριν παραθέσουμε τον ορισμό της δυσορθογραφίας και περάσουμε στη ανάλυση της, οφείλουμε να αναφέρουμε κάποιους άλλους ορισμούς που θα μας φανούν χρήσιμοι για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου άρθρου.

Ορθογραφία

Η ορθογραφία είναι μία σύνθετη και απαιτητική δεξιότητα, η κατάκτηση της οποίας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας σειράς επιμέρους δεξιοτήτων. Tα λάθη ορθογραφίας μας δίνουν πολλές πληροφορίες για την νοητικές διεργασίες και αποτελούν ενδείξεις για την ύπαρξη ή όχι δυσκολιών στην επεξεργασία ορθογραφικών πληροφοριών.

Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες

Ο όρος ειδικές μαθησιακές δυσκολίες καλύπτει μια σειρά δυσκολιών που συνδέονται με τη μάθηση όπως η δυσλεξία, η δυσγραφία, η δυσπραξία, η δυσαριθμισία, η δυσορθογραφία κ.α. Πρόκειται για εγγενείς διαταραχές, οι οποίες δυσκολεύουν τη μαθησιακή διαδικασία. Και ενδέχεται να αφορούν σε ένα μόνο γνωστικό ή λειτουργικό τομέα, ή περισσότερους.

Δυσορθογραφία

Δυσορθογραφία ονομάζεται η ειδική μαθησιακή δυσκολία που εκδηλώνεται με ασυνήθιστα επίμονη δυσκολία στην απόκτηση της ικανότητας για ορθογραφημένη γραφή ενώ η ικανότητα ανάγνωσης καλλιεργείται απρόσκοπτα αποτελεσματικά και φτάνει στο αναμενόμενο επίπεδο βάση της ηλικίας και της νοητικής ικανότητας του κάθε μαθητή. (Μαυρομάτη, 1995).

Πρόκειται για μία αδυναμία γραφής η οποία αναπτύσσεται στα παιδιά ως δυσκολία να γράψουν τις λέξεις σωστά και να ακολουθήσουν τους γραμματικούς κανόνες. Υπάρχει δυσκολία στην απόδοση ήχων και γραφής.

Η Δυσορθογραφία συναντάται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη. Έχει άμεση σύνδεση με τη δυσλεξία σε μεγάλο ποσοστό, ως σύνοδο χαρακτηριστικό αλλά μπορεί να υφίσταται και μόνη της. Συνυπάρχει με τη δυσγραφία και με τη ΔΕΠ-Υ.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά κατά τη γραφή έχουν τις εξής τρεις βασικές μορφές:

• Ειδική δυσκολία στη χρήση ορθογραφημένου συστήματος γραφής δηλαδή λέξεις γραμμένες με σωστή ορθογραφία.
• Ειδική δυσκολία γραφής που δείχνει ακατάστατη μορφή γραφής, έτσι ώστε να μην είναι αναγνώσιμες οι λέξεις είτε λόγω ορθογραφικών λαθών είτε από ενωμένες λέξεις που δεν βρίσκονται στο ίδιο ύψος (πατώντας πάνω σε γραμμές – γράφοντας κάτω από τις γραμμές, με μουντζούρες).
• Εκφραστικής μορφή διαταραχή, η οποία επηρεάζει τη γραπτή έκφραση του παιδιού, έτσι ώστε το κείμενο το οποίο προσπαθεί να γράψει δεν έχει κατανοητό περιεχόμενο.

Με άλλα λόγια, ειδική δυσκολία ορθογραφημένης γραφής ονομάζουμε την ικανότητα του παιδιού να μπορέσει να συνδυάσει με ευχέρεια τα γραφήματα με τα φωνήματα πάντα σε σύγκριση με τα στατιστικά της τυπικής απόκλισης του μέσου όρου, ανάλογα με τη χρονολογική ηλικία του παιδιού.

Ορισμένες φορές τα λάθη στην ορθογραφία των παιδιών δεν διαφέρουν πολύ από εκείνα των υπολοίπων, όμως αντιστοιχούν σε λάθη που κάνουν παιδιά μικρότερης ηλικίας. Αυτός είναι και ο λόγος που στα παιδιά με δυσορθογραφία, χρησιμοποιούμε στρατηγικές ανάλογες με εκείνες που εφαρμόζουμε σε μικρότερα παιδιά.

Το να δοθεί απλώς περισσότερος χρόνος δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται να υπάρξει διαφορετική αντίληψη αντιμετώπισης όσον αφορά τη διδακτική διαδικασία αφού προηγουμένως έχουν διερευνηθεί και αποκλειστεί πιθανές αιτίες όπως η κακή διδασκαλία, το χαμηλό κοινωνικό οικονομικό υπόβαθρο, η ελλειμματική προσοχή.

Τα πιο συχνά λάθη είναι:

• η παράλειψη γραμμάτων ή συλλαβών,
• η αντικατάσταση γραμμάτων,
• η πρόσθεση γραμμάτων,
• η χρήση του κεφαλαίου γράμματος,
• ο τονισμός, παρατονισμός ή παντελής έλλειψη τόνων,
• η απουσία απόστασης μεταξύ των λέξεων,
• η κακή γραφή γραμμάτων,
• τα λάθη ιστορικής γραφής,
• η μη εφαρμογή κανόνων καταληκτικής ορθογραφίας.

Μερικοί συγχέουν τη δυσορθογραφία με τη δυσγραφία. Ας δούμε λοιπόν τον ορισμό της.

Δυσγραφία

Η δυσκολία στην πράξη της γραφής της οργάνωσης και της έκφρασης των σκέψεων και των ιδεών σε γραπτή μορφή.

Θα βοηθήσουν οι παρακάτω ενδείξεις:

• Δυσανάγνωστος γραφικός χαρακτήρας.
• Αργός ρυθμός και δυσκολία στη γραφή.
• Σύγχυση κεφαλαίων και πεζών γραμμάτων.
• Έλλειψη οργάνωσης γραμμάτων και λέξεων.
• Ανεπαρκής επίδοση στην ορθογραφία και στη γραμματική.
• Δυσκολία στη λαβή του μολυβιού.
• Λανθασμένη χρήση σημείων στίξης.
• Ασύνδετες προτάσεις και απουσία παραγράφων.
• Δυσκολία στην οργάνωση πληροφοριών στον γραπτό λόγο.

Πώς Γίνεται Η Διάγνωση Της Δυσορθογραφίας;

Η δυσορθογραφία εμφανίζεται  στην παιδική ηλικία και είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί με κατάλληλη παρέμβαση όσο το δυνατόν γρηγορότερα, έτσι ώστε να μην επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού. Σε αυτό το σημείο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο η παρατήρηση και η έγκαιρη προτροπή του εκπαιδευτικού.

Η διάγνωση της δυσορθογραφίας γίνεται με την βοήθεια ειδικών παιδαγωγών και εξειδικευμένων ψυχολόγων σε κάποιο κέντρο Ειδικών Θεραπειών. Η αντιμετώπιση είναι εξατομικευμένη. Η δυσορθογραφία σπάνια συναντάται μόνη της, συχνά συνυπάρχει με κάποια άλλη μαθησιακή δυσκολία, κυρίως με τη δυσλεξία. 

Η διεπιστημονική ομάδα που μπορεί να βοηθήσει συνηθως απαρτίζεται από:

• Λογοθεραπευτές,
• Εργοθεραπευτές,
• Ειδικούς Παιδαγωγούς και
• Ψυχολόγους.

Εκείνοι αξιολογούν με ειδικές φόρμες τη μαθησιακή εικόνα και σχεδιάζουν την εξατομικευμένη παρέμβαση. Οι γονείς χρειάζεται να συμβουλεύονται τους επιστήμονες και να ακολουθούν τις οδηγίες τους ενώ οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να συνεργάζονται με τη διεπιστημονική ομάδα, να ακολουθούν εξίσου τις κατευθύνσεις τους ως προς τη διδασκαλία και διορθωση και να παρέχουν ανατροφοδότηση. 

Η ψυχολογική υποστήριξη για το παιδί και την οικογένεια είναι εξαιρετικά σημαντική καθώς εκεί κάθε μέλος μπορεί να συζητήσει ελεύθερα ό,τι το απασχολεί και να βρει λύσεις.

Ποια Είναι Τα Αίτια Της Δυσορθογραφίας;

Τα αίτια της δυσορθογραφίας είναι τα εξής:

• Κληρονομικότητα.
• Διαταραχές της οπτικής και ακουστικής αντίληψης.
• Διαταραχές ανάπτυξης του προφορικού λόγου.
• Δυσκολία οργάνωσης του χώρου και του χρόνου.
• Δυσκολία στο μηχανισμό της οπτικής μνήμης.
• Χαμηλό κοινωνικοικονομικό υπόβαθρο.
• Ανεπαρκής εκπαίδευση, σχολική ετοιμότητα.

Παρέμβαση Και Αντιμετώπιση Της Δυσορθογραφίας

Προκειμένου να βοηθηθούν οι μαθητές με δυσορθογραφία, στο πλαίσιο του σχολείου, είναι ωφέλιμο να συμμετέχουν σε διδακτικές διαδικασίες που διαφέρουν ποιοτικά από την παραδοσιακή σχολική. 

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται στους μαθητές της τυπικής κατανομής είναι ελάχιστα αποτελεσματικά και κουράζουν το μαθητή, τον αποθαρρύνουν και τον υποχρεώνουν να βιώσει για ακόμη μία φορά την αποτυχία.

Επομένως θα πρέπει να ακολουθηθούν δραστηριότητες που διευκολύνουν το παιδί να βελτιώσει την ορθογραφική του ικανότητα. 

Σε γενικές γραμμές ο εκπαιδευτικός οφείλει να έχει υπόψη του τα παρακάτω:

• Δίνεται έμφαση στις λέξεις που πρέπει να μάθει ο μαθητής.
• Επιλέγονται λίγες λέξεις από το βασικό λεξιλόγιο του κειμένου και χρήσιμες για την καθημερινή έκφραση και λειτουργικότητα του.
• Οι λέξεις να μην είναι περισσότερες απ’ όσες μπορεί να μάθει.
• Ο μαθητής γνωρίζει τη σημασία της λέξης.
• Καθοδηγείται ώστε να παρατηρήσει τη δομή της λέξης.
• Η ιχνηλάτηση των λέξεων με το δάχτυλο ενισχύει την οπτική μνήμη.
• Παρατηρούνται και αντικαθίστανται τυχόν κακές συνθήκες μελέτης και προτείνονται  αποτελεσματικές μέθοδοι ατομικής μελέτης. 
• Προσφέρεται ποικιλία δραστηριοτήτων γραφής.
• Παρέχονται κίνητρα.
• Ενθαρρύνεται η αυθόρμητη γραφή και δίνεται τακτική ανατροφοδότηση.
• Προτείνονται πρακτικές δραστηριότητες όπως το γράψιμο λεζάντας, αφίσας, πρόσκλησης, άρθρο σε σχολική εφημερίδα, κόμικ.
• Μέσω της μίμησης προτύπου ο δάσκαλος δείχνει ο ίδιος στον μαθητη πώς να εντοπίζει τη σωστή ορθογραφία επαναλαμβάνοντας φράσεις που ενισχύουν αυτοκαθοδηγούμενη μελέτη: «Για να θυμηθώ πως γράφεται αυτό; Η κατάληξη είναι σε ίζω…».

Είναι πολύ σημαντικό να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να γράφουν αυθόρμητα γιατί είθισται λόγω της αποτυχίας σε ασκήσεις να αποφεύγουν συστηματικά να γράφουν για να μη βιώσουν τη ματαίωση άλλη μία φορά. 

Για να συμβεί αυτό θα πρέπει τα παιδιά να νιώσουν ότι το περιβάλλον επιτρέπει την αποτυχία πού είναι η βάση για διόρθωση, μάθηση κι αυτοβελτίωση. 

Η ελλιπής αυθόρμητη γραφή μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα και στην παραγωγή γραπτού λόγου. Τα παιδιά χρειάζονται ανατροφοδότηση προκειμένου να χτίσουν ένα νέο ιστορικό επιτυχιών σχετικά με την ορθογραφία και παράλληλα να έχουν εσωτερικά κίνητρα για μάθηση.

Ο εκπαιδευτικός σε συνεργασία με τη διεπιστημονική ομάδα διορθώνει τα γραπτά επιλεκτικά εστιάζοντας περισσότερο στις καταλήξεις που εμπιπτουν σε εναν γενικότερο κανόνα (π.χ. Το ρήμα γράφεται με -ω) και αργότερα στη θεματική ορθογραφία κάποιων λέξεων που θεωρούνται γνωστές και δουλεμένες. 

Αντιστοιχα, η διορθωση της γραπτής έκφρασης  πρέπει να γίνεται στοχευμένα και με φειδώ προκειμένου να μην αποθαρρυνθεί ο μαθητής. 

Καλο θα είναι σε μαθήματα όπως ιστορία, μαθηματικά, φυσική, που δεν εξετάζεται η γλώσσα αλλά οι γνώσεις του αντίστοιχου πεδίου, να μην διορθώνεται καθόλου η ορθογραφία. 

Κάτω από μια δοκιμασία ορθογραφίας προτείνεται να υπάρχουν ενθαρρυντικές φράσεις και να αποφευγονται τα πολύ έντονα χρώματα και οι διαγραφές.

Διδακτικές Στρατηγικές

Μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα έχει τέσσερις παράγοντες που τη χαρακτηρίζουν:

• Φωνολογία που σχετίζεται με τα φωνήματα.
• Μορφολογία που αναφέρεται στο μικρότερο κομμάτι του λόγου με σημασία, το μόρφημα.
• Το συντακτικό.
• Το σημασιολογικό μέρος.

Οι παραδοσιακές μέθοδοι ακολουθούν την ανάπτυξη της ανάγνωσης και της γραφής ξεκινώντας από τη σύνδεση ήχου γράμματος με απώτερο στόχο την εκπαίδευση των μαθητών πρώτα στη φωνολογία και τη μορφολογία και αργότερα το συντακτικό και τη σημασιολογία.

Στις διορθωτικές μεθόδους και τεχνικές επιστρατεύουμε πολυαισθητηριακές προσεγγίσεις όπου η ορθογραφία εμπλέκει οπτικές, ακουστικές και κοινωνικές δεξιότητες προκειμένου το παιδί να είναι ικανό να αναγνωρίσει τα γράμματα οπτικά και ακουστικά, να τα διακρίνει και να έχει κινητικό έλεγχο για να μπορέσει να γράψει τη λέξη. 

Μία πρωτοποριακή τεχνική που οφείλουμε να αναφέρουμε είναι η Εικονογραφική Μέθοδος της Δώρας Μαυρομμάτη. Η συγκεκριμένη μέθοδος προσφέρει στους μαθητές τη δυνατότητα να απομνημονεύσουν εύκολα και γρήγορα τη θεματική ορθογραφία. Τα δύσκολα γράμματα κάθε λέξης έχουν μετατραπεί σε γραμμικά σχέδια μιας σύνθεσης που αποτελεί την εικονογραφική αναπαράσταση της μορφολογίας και της σημασίας της λέξης. 

Οι μαθητές με δυσορθογραφία ή με δυσλεξία συγκρατούν ευκολότερα εικόνες στη μνήμη τους οπότε η παρουσία εικονογραφημάτων, που με τη σειρά τους θυμίζουν συγκεκριμένα γράμματα, οδηγούν στη σωστή ορθογραφία της λέξης.

Αυτές οι τεχνικές επιδιώκουν να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών. Ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής του δασκάλου στην εξάσκηση, αυτές οι μέθοδοι μπορεί να είναι καθοδηγούμενες από τον εκπαιδευτικό, να απαιτούν τη διαμεσολάβηση των συμμαθητών και να παρέχουν στον μαθητή αυτονομία, δίνοντας του τη δυνατότητα να αυτενεργεί μέχρι να σημείο.

Μία ακόμη τεχνική είναι η προσέγγιση αρχικά λέξεων που εμπίπτουν σε κανόνες που εφαρμόζονται στην πλειονότητα των λέξεων, έχουν λίγες εξαιρέσεις και μετά ακολουθείται η γενίκευση.

Ο δάσκαλος σταδιακά διορθώνει τον μαθητή στην αρχή του λάθους και προοδευτικά  απομακρύνεται έτσι ώστε να σε επόμενα λάθη να σκεφτεί περισσότερο και να τα διορθώσει μόνος του.

Στις μεθόδους διαμεσολάβησης των συμμαθητών, τα παιδιά αντικαθιστούν τον εκπαιδευτικό και αναλαμβάνουν τον ρόλο του καθοδηγητή.

Ασκήσεις Δυσορθογραφίας

Η δυσορθογραφία είναι μια μαθησιακή δυσκολία και όπως όλες οι μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζονται με υπομονή, αγάπη και τη συμβουλή του ειδικού παιδαγωγού. Παρουσιάζονται ορισμένες τεχνικες και ασκήσεις που ενισχύουν την εκμάθηση της ορθογραφίας. 

Εδω να επισημάνουμε ότι οι κάτωθι προτάσεις μπορούν να είναι εξίσου αποτελεσματικές και σε μαθητές χωρίς ειδική μαθησιακή δυσκολία.

Κολάζ

Βρίσκετε εικόνες από βιβλία, περιοδικά, διαφημιστικά που μπορεί να αντιστοιχούν σε λέξεις που θέλετε να μάθετε στο παιδί. Τις κόβετε, γράφετε τις λέξεις σε χρωματιστά χαρτονάκια και τις τοποθετείτε κάτω από τις εικόνες. Έπειτα ζητάτε από το παιδί να διαβάσει τις λέξεις και να χρωματίσει το θέμα των λέξεων. Ανακατεύετε τις λέξεις, και ζητάτε από το παιδί να τις τοποθετήσει κάτω από τις αντίστοιχες εικόνες.

Ζωγραφική

Επιλέξτε να ζωγραφίσετε μια λέξη με «δύσκολη ορθογραφία», κυρίως στο θέμα.

Καρτέλες – Αφίσες

Φτιάξτε με τα παιδιά αφίσες που έχουν τους κανόνες ορθογραφίας που θέλετε να υπάρχουν, τοποθετήστε τα σε εμφανή σημεία στην τάξη και παραπέμπετε συχνά.

Ομαδοποιήστε

Τοποθετήστε στην τάξη χρωματιστα χαρτόνια π.χ. Με τον τίτλο ουσιαστικό- ρήμα- επίθετο και ζητήστε να κολλήσουν post-it με μια λέξη που ταιριάζει ή να κολλήσουν μια αντίστοιχη εικόνα από περιοδικό και να γράψουν την αντίστοιχη λεζάντα. 

Πλαστελίνη

Πλάθουμε με πλαστελίνη τη λέξη και με διαφορετικό χρώμα το γράμμα που κάνει λάθος.

Χρώματα

Χρωματίστε το θέμα των λέξεων που θέλετε να θυμάται το παιδί και φτιάξτε αντίστοιχα post-it με λέξεις που παρουσιάζουν τον ίδιο γραμματικό κανόνα ή ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων.

Οπτικοποιήστε Τις Εικόνες

Για παράδειγμα η λέξη δυνατός γράφεται με υ γιατί το χέρι μας σχηματίζει ένα υ όταν δείχνουμε τους μυς μας.

Ρίμες

Ιδιαίτερα χρήσιμα είναι τα στιχάκια με ομοιοκαταληξια που υπενθυμίζουν έναν κανόνα, πχ. “Στο εμείς και στο εσείς πάντα ε θα βρεις” για τις καταλήξεις των ρηματων σε α’ και β’ πληθυντικό πρόσωπο.

Επιπλέον tips και ασκήσεις για τη δυσορθογραφία:

• Αναζητήστε στο διαδίκτυο χρήσιμο υλικό είτε σε μορφή βίντεο, είτε βιβλία για δυσορθογραφία.
• Επιλέξτε επιτραπέζια παιχνίδια με λέξεις  όπως κρυπτόλεξα, scrabble, παιχνίδια ορθογραφίας.
• Ενθαρρύνετε την αυτοδιόρθωση και την ετεροδιόρθωση. Στην πρώτη περίπτωση δείχνετε τη σωστή απάντηση στον απλό ή διαδραστικό πίνακα και ζητάτε να διορθώσει το παιδι το γραπτό του. Στη δεύτερη, οι μαθητές ανταλλάσσουν τα τετραδια ορθογραφίας και διορθώνει ο ένας του άλλου με ένα μολύβι.
• Ενισχύστε την οπτική μνήμη (πχ με παιχνίδια memory)
• Ενθαρρύνετε την αυτοδιόρθωση με τη βοήθεια λεξικού ή ηλεκτρονικού υπολογιστή.
• Γράψτε σε χαρτονάκια τις λέξεις που το παιδί έχει κάνει λάθος και τοποθετήστε τις σε ένα βάζο. Ζητήστε από το παιδί σαν παιχνίδι να τραβήξει μία με κλειστα τα μάτια και υπαγορέψτε του να τη γραψει. Αυτό μπορεί να γίνει και σαν παιχνίδι με τους συμμαθητες.
• Επιβραβεύστε για τα σημεία που είναι γραμμένα ορθά (υπάρχουν διάφορα συστήματα επιβραβευσης).

Πηγές

• Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη: Τι & Γιατί, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.
• Μαυρομμάτη, Δ. (2004): Δυσλεξία: Φύση του προβλήματος και Αντιμετώπιση, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.
• Deborah Deutsch Smith, Naomi Chowdhuri Tyler. (2019). Εισαγωγή στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Εκδόσεις : Gutenberg
• Στασινός Δ. (1999). Δυσλεξία και σχολείο. Εκδόσεις :Gutenberg
• https://apothetirio.lib.uoi.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/420/lgt_2009028.pdf?sequence=1